დათვი ჩამოსულა ერთ ღამეს ბარში. ტყე-ტყე ჩამოურბენია მოყინული ფერდობი და მოსდგომია ჩვენს უკანა ეზოს. შუაღამე გადასული იყო. პაპაჩემს იმხანად უკვე სახსრების ტკივილები არ ასვენებდა და არ ეძინა. გაუგონია ტოტების ლეწვის ხმა და მიუყურადებია საძინებლის დარაბებს უკნიდან. ხმა არ წყდებოდა. გაუხედავს, დათვია, ტოტებს ამტვრევს უკანა ეზოს ტყემალს, ღობეს ეჯაჯგურება და იძახის. პაპაჩემს სახსრები სტკივა, თან ეშინია და არ იცის, რა ქნას, რას ელოდოს გამხეცებული ტყის ნადირისგან. დათვი კი იძახის, კაცივით, ძაღლივით, მგელივით, ბუქნაობს და ტორებით აპობს პირველი თოვლის სიცივისაგან ჩამკვრივებულ ჰაერს. პაპაჩემი თოფმომარჯვებული გადის რის ვაი-ვაგლახით გარეთ, ფეხები ქუსლებჩათელილ ფეხსაცმელში წაუყვია, ესაყვედურება და თან ემუქრება დათვს მკაცრად, მაგრამ თანაც დაყვავებით: რისთვის ჩამოსულხარ, ერთი, შე ჩემი ცოდვით სავსევ, რა დაგკარგვია, გშია, თუ გტკივა რამე? გხედავ, არაფერი არ უნდა გტკიოდეს, ღონე გერჩის. აბა, აქედან დაგვეკარგე და ძილი გვაცადე, თორემ ხომ იცი, ამას ვერ წაუხვალ! უღერებს მამისეულ თორმეტკალიბრიანს. დათვი ტირილზე გადადის, სულ მთლად გიჟდება და თავს იქნევს, თითქოსდა უარყოფის ნიშნად. შფოთდება პაპაჩემი, უხერხულადაა, რომ ვერ მიუხვდა დათვს, შუაღამის სტუმარს, სათქმელს. კაცივით დგას დათვი უკანა ჭიშკართან და გეგონება, რომ შემოიპატიჟო, კაცივითვე მარჯვედ გააღებს ჭიშკარს, აქა მშვიდობაო, იტყვის და შემოვა, რომ ექიმი პაპაჩემი სნეულთან წაიყვანოს ჩქარი ნაბიჯით და გზად ავადმყოფის შესახებ უამბოს.
უცებ, თითქოს უგებს პაპაჩემი და ეუბნება: ჰო, კარგი, კარგი, ჩავიცვამ. შემოდის შინ ნელა და უკიდურესად ჩაფიქრებული. დათვი მშვიდად ეშვება წინა ფეხებზე, ელოდება. დროდადრო, თავის აქნევით პირველ თოვლს ნერვიულად წაჰკბენს, თითქოს უბრაზდება, რამ მოგიყვანა დაზამთრებამდეო. უცდის პაპაჩემს მოთმინებით. პაპაჩემი ჩაცმული კია, მაგრამ ერთხანს, ფეხს ვერ ძრავს, ჭრაქიდან უკიდებს ჩიბუხს, ფიქრობს, არ იცის, სად მიდის, რისთვის, რომელი ერთი წაიღოს, ექიმის ჩანთა, თუ იარაღი? ბოლოს გადაიკიდებს ექიმის ჩანთას, იარაღს კართან მიაყუდებს და მიდის. მისი ჩრდილი წვება ჩვენი ეზოს გაუკვალავ თეთრ თოვლზე შავი მდინარესავით და მიირწევა ჭრაქის შუქი მაღლა, ტყის სიღრმეში. მიდიან კაცი და დათვი. გვერდიგვერდ მიდიან, არ ლაპარაკობენ. გზადაგზა, გმინვა აღმოხდება ხოლმედათვს და მოლეწილი ტოტების სიღრმეში შავი მრისხანე თვალების კვესებით მიიკვლევს გზას. პაპაჩემი მიჰყვება სახსრების ჭრიალით, ჭრაქის ხრჩოლვით, ხელების ფშვნეტით. მიდიან სულ მაღლა. ჰაერში სუსხი იმატებს, მიწაც შიგადაშიგ გაყინულია ახალი თოვლის ქვეშ და დაფერდებულზე ფეხი ცურავს. დროდადრო, დათვი დრუნჩს წაჰკრავს პაპაჩემს ზურგზე და მიდიან. ტყის სიღრმეში შორიდან ისმის კივილი, რისი ან ვისი, ალბათ ჭოტს ან კიდევ ტურას თუ შესცივდა უდროოდ მოსულ პირველ თოვლში. ერთგან შეჩერდება პაპაჩემი, აჩქარებულ სუნთქვას ვერ იმორჩილებს, სტკივა მუხლები. ანიშნებს დათვს ხელის აწევით და ეუბნება, ხომ ხედავ, გიჯერებ, ხომ ხედავ, მოგყვები, სრულ ჭკუაზე აღარ ვარ, რომ ამოდენა კაცი შუაღამისას, თოვლში, უკუნეთში დათვს მთაში მოგყვები. აქ შევისვენებთ. დათვი შედგა, ჩაჯდა იქვე, ჩაყუნტდა და იცდის. პაპაჩემმა ჩიბუხი გააბოლა, ძვლებმა იგრძნეს სითბო, დაუამდა ტკივილები, ფეხებში ძალა დაუბრუნდა და გზა განაგრძეს. კიდევ ორგან შეისვენეს, ამჯერად – უსიტყვოდ. მესამე შესვენებისას დათვმა პაპაჩემს ჩიბუხი გამოართვა. სახტად დარჩა პაპაჩემი, ეს ამდენის მნახველი კაცი, დათვი რომ იჯდეს და ჩიბუხს აბოლებდეს, ვის უნახავს. კაცივით დინჯად და გამოზოგვით ეწევა, გმინვასაც ამოაყოლებს კვამლს და შავ, საშიშ თვალებში, თითქოს, რაღაცის სევდა აქვს, რაღაცას დარდობს. კარგი, დროა, ამბობს პაპაჩემი და მიდიან. კივილი ახლოვდება და არც ჭოტია, არც – ტურა. დათვი მიუძღვება იქით, საიდანაც ხმა მოდის. უახლოვდებიან ბუნაგს. ყვირილი სიღრმიდან ისმის და როცა უახლოვდებიან, პაპაჩემს ესმის ტირილი, ქალის ტირილი და „ვაიმე, დედა“. თვალთ უბნელდება და როცა დათვი იქით გაუძღვება, სადაც ძონძებსა და ხმელ ბალახზე, მშობიარე ქალი წევს, საბოლოოდ, გულიც უღონდება. გონს ისევ ქალის ყვირილს მოჰყავს. დამეხმარე, არ მოვკვდე, ამბობს. თვალები არ უჩანს. ეხმარება პაპაჩემი მტკივანი ხელებით, სიცივეში, ჭრაქის შუქზე. ტირილით ჩნდებიან. ორნი არიან, ბიჭები, ნახევრად დათვები, ნახევრად ბავშვები. ძუძუს ეძებენ. რძე არა აქვს დედას, მკვდარია. დამარცხდა პაპაჩემი. ვეღარასდროს გაიგებს დათვის ცოლის ამბავს. როგორ მოხდა, რომ ქალი დათვს ცოლად დაუჯდა და შვილებიც გაუჩინა. ტირის დათვი, მამა დათვი, უფრო – ქმარი დათვი. მიხვდა, რაც მოხდა ან თავისი მხეცური ყნოსვით სიკვდილი იყნოსა. მივიდა ქალთან, გადაუწია თვალებთან თმა, შავი, ველური, გრუზა თმა და უღრიალა თვალებში ჩაშტერებით, გულის გამგმირავად. ხელებსა და ყელზე ცხვირი ფრთხილად შეახო და დაემშვიდობა. ასწია მერე, კაცივით ხელებზე გადაიწვინა და გაიყვანა ბუნაგიდან. თან ზურგიდან ერთი ავად მოხედა პაპაჩემს, არც იფიქრო გამოყოლა და ხელის შეშლაო... პაპაჩემი, სუსტი აღნაგობის კაცი, აბა, როგორ შეაჩერებდა ცოლმკვდარ დათვს, არც უცდია. ფეხაკრეფით მიჰყვა უკან, მაგრამ იმ უკუნში რას დაინახავდა ცეცხლის გარეშე. მობრუნდა უკან – აბღავლებულ ბავშვებთან. სციოდათ და ერთმანეთს მიჰკვროდნენ. შეახვია ისინი ქალის ნაწოლ ძონძებში, ჭრაქი ახლოს მიუტანა სითბოსთვის. დაუწყო მორჩილად ლოდინი დათვს. თითქმის საათი გავიდა, სანამ დათვი დაბრუნდებოდაა. დაბრუნდა ჩუმად, მიწვა ხმელ ბალახზე და თვალებზე შემოიწყო მიწასა და თოვლში დამზრალი ტორები. უხმოდ ტიროდა და უკანკალებდა ფერდები შეკავებული ღრიალისგან. მივიდა პაპაჩემი, ფრთხილად მიუახლოვდა, გაუბედავად დაადო მხარზე ხელი და მიეფერა.
დათვი ალაპარაკდა.
მიყვარდა და იმასაც ვუყვარდი.
სიჩუმე დიდხანს გაგრძელდა.
ბოლოს პაპაჩემმა ძლივს შეჰბედა:
დათვს ქალი როგორ გამოგყვა?!
– ყური დამიგდე, ადამიანო! თქვენ, კაცებმა, არაფერი იცით სიყვარულის. ქმარს მოვტაცე, ხელიდან გამოვტაცე. სცემდა, მოკვლა უნდოდა, ყველას რატომ აყურებინებო, ასეთი ლამაზი რომ ხარო. ეხვეწებოდა ეს საწყალი, ეზოში გამოვედი ყვავილების მოსარწყავად და, თუ ესეც არ შეიძლება, ბარემ მომკალიო. შემეცოდა და კაცს თავზე წამოვადექი, გვერდით გადავაგდე და წამოვიყვანე ქალი ჩემთან, ჩემი ქალი რომ ყოფილიყო. გამომიდგა ქმარი ყვირილით, მიშველეთ, დათვს ჩემი ცოლის მოკვლა უნდაო. მდია და დაიღალა. ვიცოდი, აღარც მოძებნიდა, ახალს იპოვიდა და ძველს დაივიწყებდა.
მე ეს ქალი იმ დანახვითვე შემიყვარდა. ვეფერებოდი და ვათბობდი. ყვავილები მომქონდა, საჭმელიც ამომქონდა სოფლებიდან. წასვლას არ ჩქარობდა, ვფიქრობდი, ერთ ზამთარსაც გამოიზამთრებს და წავა ადამიანებთან-მეთქი მაგრამ თანდათან მივხვდი, რომ დარჩა, მივხვდი, რომ არ წავიდოდა, მივხვდი, რომ ჩემი ცოლი გახდებოდა. მადლიერების გრძნობა იქნებოდა თავიდან, აბა, რა იქნებოდა. მერე შევუყვარდი. მოვიდა ერთ ღამეს ჩემს საწოლთან, კაბა გაიხადა, თმა გაიშალა და ჩემი ცოლი გახდა – დათვის ცოლი. ერთიც მომაწევინე, ადამიანო!
პაპაჩემმა ჩიბუხი აკანკალებული ხელით გააწყო, მიაწოდა და ამბის გაგრძელების მოსასმენად გაინაბა. ცნობისწადილი ეტყობოდა სახეზე. დათვმა აღარ ისურვა.
– დავმარხე. ვერ იპოვით ვერც შენ და ვერც სხვა. არავის არ უნდოდა ეს ქალი ცოცხალი. ცოცხალიც ჩემი იყო და მკვდარსაც მე ვიგლოვებ.
ხმაში ეტყობოდა, შეუვალი იყო. თავი დაუქნია პაპაჩემმა.

– ბავშვებს რძე უნდათ, აქ დაიხოცებიან. შენ გაბარებ. მოუვლი?
ბევრი იფიქრა პაპაჩემმა, სანამ უპასუხებდა.

– მოვუვლი, რძალი მყავს მეძუძური. რას დაარქმევ ბალღებს?
– ბახვას და ნუგეშას დავარქმევ, დედამისს ასე ენდომებოდა. კაცებად დამიზარდეთ, დათვებად თქვენ ვერ დაზრდით.
– მოვუვლი და კაცებად დავზრდი, – იყო პასუხი.
– გმადლობ!
ბოლო სიტყვა.
დადუმდა დათვი.
წამოიყვანა პაპაჩემმა ნახევრად დათვი, ნახევრად ადამიანი ძმები წელში მოხრილმა, სვენებ-სვენებით. ნელა ეშვებოდა დათოვლილ ფერდობზე და ფრთხილობდა, ერიდებოდა კაცსაც და მხეცსაც.
ვერცხლისფრად იყო უკვე გათენებული, უკანა ეზოს რომ მოადგა დაღლილ-დამზრალი. ბოლო ძალა ბოლო ნაბიჯების სიმყარისათვის აღარ ეყო და შუა ეზოდან ძალიან, ძალიან ჩუმად დაუძახა დედაჩემს. გამოსულა დედაჩემი, გაკვირვებული უცნაური დაძახილით. ქალო, მხარში შემიდექი, სახლში შემიყვანე და არავინ გააღვიძოო. შემოიყვანა დედაჩემმა და აი, ამ ტახტზე დასვა მამამთილი. ფარდები ჩამოუშვი. დაუჯერა. ხელი წაიღო პაპაჩემმა ქურთუკის უბისკენ და სანამ ბოლომდე ამოაჩენდა ნახევარადამიანებს, უთხრა:
– ობლები მოგიყვანე, რძე სჭირდებათ, დაიხოცებიან უშენოდ. ხომ გაქვს რძე?
(მე იმხანად ჩვილი ვყოფილვარ და დედაჩემსაც რძე ჰქონია). დაბნეულა, მაქვსო, მაგრამ როცა პაპაჩემს დაუნახვებია ნახევარდათვები, მაშინ კი გული წასვლია დედაჩემს. მოაბრუნა პაპაჩემმა და სულ ემუდარა თურმე, ნუ გამიკეთებ ამას, ამათი ნაპირალი ძუძუ როგორ ვაწოვო ჩემს შვილსო. პირობა მივეციო, შევედრებია პაპაჩემი.
დედაჩემი კარგი ქალი იყო, ვერ გაიმეტა ობლები და დაზარდა ჩემთან ერთად. დაგვაგორებდა ხოლმე უკანა ეზოს მინდორში მზეზე და დავცოცავდით დათვებივით. მერე, უფრო დიდობაში, ვთამაშობდით ბავშვურ თამაშებს. ჩამოვიდოდა იმათი მამა და ტყის ძღვენს ჩამოუტანდა პაპაჩემს პირის გასასველებლად. აღარ ლაპარაკობდა.
ხვდებოდა დათვი, რომ ადამიანებად იზრდებოდნენ მისი შვილები და მხოლოდ შორიდან უყურებდა. მადლიერი შებრუნდებოდა და აუყვებოდა ფერდობს ჩაფიქრებული. ვინ იცის, თავის ქალზე და იმაზე ფიქრობდა, რომ არ მოჰკვდომოდა, როგორ იცხოვრებდნენ და როგორ დათვებად გაზრდიდნენ შვილებს.
ერთ ოთახში ვიძინებდით მე და ჩემი ძმები და არ ვიცოდით, თუ ერთი დედ-მამის შვილები არ ვიყავით.
პაპაჩემმა ერთადერთხელ გვიამბო ეს ამბავი – სიკვდილის წინ. ტიროდა და დაკუტებული ხელებით სამივეს გვეხვეოდა, ხომ სწორად მივიქეციო, ვედრებით გვეკითხებოდა. 13 წლისები ვიყავით მაშინ. კიო, სწორად მოიქეციო, უთხრეს. მშვიდად იყავიო.
იმ დღიდან დედა აღარ იცინოდა, ვერ აპატია პაპაჩემს ამ ამბის გამხელა. თავისი შვილებივით უყვარდა ჩემი ძმობილები, ჩემი ძუძუმტეები.
მოკვდა პაპაჩვენი მოხუცი და სულ მთლად კუტი.
14 წლისები რომ შესრულდნენ, ტყეში წავიდნენ და აღარ დაბრუნდნენ. მას მერე აღარავის უნახავს ისინი არც ცოცხლები, არც მკვდრები.
დაუჯერებელი ამბავია. ხანდახან ვფიქრობ, იქნებ არც არასოდეს ყოფილან და პაპაჩემს ეზმანა ან იქნებ ყველას ერთად გვესიზმრა ჩემი ბომბორა ძმები, ბახვა და ნუგეშა. იქნებ არც ის ნაკბილარი ყოფილა დედაჩემის ძუძუზე და არც ის ცერისტოლა მოცვლილი კბილები არ ყრია სხვენზე, თაგვს რომ უნდა წაეღო და რომ ვერ მოერია, არც მაგათი ნაქონი გოლიათური ფეხსაცმელი გვიწყვია ფარდულში და არც ჩვენი სიყვარული და დარდია ნამდვილი.
იქნებ არც პაპაჩემის სიკვდილის ღამეს არ მოსულა დიდი დათვი, არ დამდგარა ჩვენს ეზოში ხის ძირას და გამეტებით არ წაუშენია თავში ტორები. არც კაცივით უტირია.