ყველაზე ადრეული მოგონება...
ახლაც თვალნათლივ ვხედავ: აკვანში ვწევარ და იქიდან შევყურებ  მხრჩოლავი ლამპის შუქით განათებულ  შეჭვარტლულ, შეულესავ კედლებსა და ჩაშავებულ ჭერს შორის მოქცეულ ამ პატარა და საოცარ სამყაროს. იგი თანდათან იძენს ცნობიერ სახეს და ჩემს მეხსიერებაში მკვიდრდება. კედლები სავსეა მოფუსფუსე, ერთიმეორეში არეული რეალური არსებებითა და  აჩრდილებით. ალბათ თვალებდაჭყეტილი შევყურებ ამ ყველაფერს, ან ისე სწრაფად ვახამხამებ თვალებს, რომ მეშინია,  არ გაუჩინარდეს, რადგან ისედაც ნახევრად ბნელში დაფუთფუთებენ ეს აჩრდილებად ქცეული სახეები. ღამეულ ბინდბუნდში ჩაძირული, ვწევარ აკვანში და ცალი გვერდი მეტრუსება, მარცხენა ლოყაზე ცეცხლი მიკიდია და,  სიცხისაგან შეწუხებული, უმწეოდ ვაქნევ თავს. ბუხრიდან დაძრული  მხურვალება სულს მიხუთავს, სუნთქვას ვეღარ ვახერხებ და პროტესტის გრძნობა მიჩნდება ყველას მიმართ, ვინც ჩემს გარშემო მიმოდიან და ყურადღებას არ მაქცევენ. ბუხრის ერთ მხარეს მე ვარ, აკვანში ჩაკრული,  მეორე მხარეს, მთელი კედლის სიგრძეზე, დიდი სუფრაა გაშლილი და მოღრეობეთა ღრიანცელი იკლებს იქაურობას. ”ხელები მაინც აეშალათ,  რომ ამ პაწია ნივთს მოვჭიდებოდი, ვფიქრობ ჩემთვის და თვალმოუშორებლივ შევყურებ ზედ ცხვირწინ, აკვნის ტარზე დაკიდულ ვერცხლის ჯვარს. რის ვაივაგლახით თავს ვწევ მაღლა, იქნებ პირით მაინც მივწვდე-მეთქი, პირს ვაფჩენ, მაგრამ ამაოდ, უმწეობისაგან უცნაური ყვირილი ამომდის ყელიდან. აჩრდილები  ჩუმდებიან და უამრავი სახე და თვალი მე მაჩერდება. მე ეს სრულებითაც არ მამშვიდებს, კვლავ საოცარი ძალით ვყვირივარ და განრისხებული შევყურებ ამ შუქჩრდილებიდან მომზირალ სახეებს. ბოლოს, ვიღაც მოდის აზრზე და ამბობს: ”ხელები მაინც ამოუშალეთ აკვნიდან ამ ბალღს!...” დედაჩემი სადღაც სიბნელიდან გამოდის, აკვნიანად ცოტა მოშორებით გადავყევარ და  შეშფოთებული ამბობს: ”დედა მოგიკვდეს... კინაღამ დამწვარა ბალღი... როგორი ცხელი ლოყა აქვს!...” მკერდიდან არტახებს მაშორებს, ხელებს მიშლის, ოფლს მწმენდს და სასწრაფოდ მტოვებს. მე სხვა არფერი მინდა, ახლა თავისუფალი ვარ, კატასავით ვიზმორები და არტახების ტყვეობიდან თავდახსნილი, შვებით ვსუნთქავ.
უეცრად ცის გრგვინვასავით გაისმის მამიჩემის ხმა, ღრიანცელი ჩუმდება და მესმის, როგორ ზრიალებენ ფანჯრის მინები. მაშინებს ეს ხმა და თან მისი მოსმენის სურვილი მიპყრობს:
ჯერ ისევ არი ზაფხული, ბიჭებო!
არ დათოვლილა მთანია,
ქაქუცა ჩოლოყაშვილი
მოქროლავს როგორც ქარია.
იქავ დასდებენ ბინასა,
სადაც მაღაროს კარია,
პატარა რაზმის უფროსო,
ხარ როტის კამანდირია!

ბიძაჩემი მუშტს ურტყამს კედელზე, სინანულით აქნევს თავს და ოხრავს: ” ჰაი, დედასა, რა ბიჭები ჩახოცეს!...”
”შენ გენაცვალე, კოლავ, ძმაო, ხმაში!”, ხმა უთრთის რომელიღაც ძიას და მკერდს იმჯიღავს.
”ჯერ მაგეთი ვაჟკაცი არ დაბადებულა დედამიწაზე!.. რა ბიჭი იყო, რა ბიჭი!... ვენაცვალე სულში, რა ვეფხვებივით ბიჭები ჰყავდა, ჩემი ძმაც მაგის თაობაზე დახვრიტეს!...”, იცრემლება შაქრო პაპა.
მერე ვიღაც გიგლიას უმღერის მამაჩემი, რომელსაც დედა ეხვეწება, პური შეჭამოს, ის კი უარს ამბობს, ჩქარობს, უნდა როგორმე მიეწიოს ლეკების რაზმას და მათი ტყვეობიდან დაიხსნას  გოდერძით თინა.
აი,  ჩემი პირველი კავშირი სამყაროსთან, რომელიც ასე საოცარი სიზუსტით შემორჩა ჩემს მეხსიერებას, პირველი კავშირი, რომელიც პროტესტის ფონზე დაიბადა ჩემს ბავშვურ აზროვნებაში. მას შემდეგ არ მასვენებს ეს იდუმალი განცდა, რომელიც  უჩინარ და გადაულახავ ბარიერად აღმართულა ჩემსა და  იმ ყველაფერს შორის,  რასაც ჰარმონიასთან არავითარი კავშირი არ აქვს და ძალადობის ნიშნით არის აღბეჭდილი.
მაშინებს და მაფრთხობს მამაჩემის ხმა, რომელიც ცის გრგვინვასავით გაისმის სახლში. როცა ყვირის, სახლი ზანზარებს და  ფანჯრები ზრიალებენ, ყველაფერი შიშით ინუსხება, რაღაცას თრგუნავს ეს ხმა ჩემში, უცნაურ შიშს ბადებს და უსიამოვნო განცდა მეუფლება. არა, მარტო ყვირილი არაფერ შუაშია, ამ ყვირილს თან რაღაც გაღიზიანება, უკმაყოფილება, მუქარა და ბრაზი ახლავს და ეს ყველაფერი ერთნაირად ყოველთვის ყველა ჩვენთაგანისკენ  არის მიმართული. მამაჩემი ყოველთვის  ხმამაღლა და ყვირილით ლაპარაკობს, მაშინაც კი როცა გვეფერება. დედაჩემი უკმაყოფილოა და საყვედურობს: ” რა არის, კაცო, ბალღებს გული არ დაუხეთქო!”- ის კი ღიმილითა და ოდნავი გაღიზიანებით პასუხობს: ”ნეტა შენ რა იცი, შე მუდრეგო, შენა!..” - ეს ხუმრობაც კი, თუმცა ღიმილს მგვრის, უხამსობად მეჩვენება და მაღიზიანებს. ვერ ვეგუები, როცა უფროსები ხუმრობენ. ასე მწამს, ისინი სულ სერიოზულები უნდა იყვნენ. როცა მოცლით არის მამაჩემი, მუხლზე მისვამს, ცხენოსანივით მაღლა-მაღლა მაფრინავებს და შეცვლილი ხმით ყურში ჩამყვირის:

”აჩუ, აჩუ, ცხენო,
საით გაგაჭენო.?
ალაზანი დიდია,
შიგ ბებერი ჰკიდია,
პური ვთხოვე,
არ მაჭამა,
ჩემი ცოდო ჰკიდია!”

ან კიდევ

აკრაჭელი, ბაკრაჭელი,
მე ვარ კუკრუჭანა მღვდელი,
გავირბინე, გავკარ ხელი,
გავამტვრიე კაჭაჭები,
კაჭაჭების ბოლოსა
ვირი სძოვდა ღოლოსა.
ვირო, ვირო,  ვისი ხარ?
ასისა, ბასისა, გაღმაური კაცისა,
გაღმაურმა კაცმა
ძაღლი დამისისინა,
აგა, გა-გა, ძაღლო,
პარკუჭანა მკიდია,
პარკუჭანას ხელი ჩავყავ,
ქიზიყელთან მივდივარ.
ქიზიყელის ყანაო,
აქ რამ მოიყვანაო,
ფაფა ვჭამე ფაფლუკი,
ერბო იყო წკიპურტით.

ასე მაფრინავებს მამაჩემი მუხლით და თანდათან  უმატებს ხმას, რომელიც ყვირილში გადადის. ერთი სული მაქვს, ამ აჩუადან ჩამოვხტე და გავიქცე, მაგრამ ისე სწრაფად და ისე მაღლა მახტუნავებს, ვერ ვბედავ, უფრო სწორად, ვერ ვახერხებ. ნეტა გაჩუმდეს, ვნატრობ გულში,  და ისე მაფრინაოს, ისე უფრო სასიამოვნო იქნება. თუმცა ეს სურვილი მალე მიქრება და მთელი ჩემი გულისყური ალაზნისა და ბებრისკენ არის მიმართული. ნეტავ როგორია ალაზანი ან ის ბებერი, შიგ რომ ჰკიდია. ალაზანი ჩვენი ეზოდანაც კი მოჩანს შორს, შორს, ძალიან შორს, ვერცხლისფრად ლაპლაპებს  მონაცრისფრო რიყეზე, განსაკუთრებით დილით, როცა მზე ამოდის, მაგრამ ის ვერ წარმომიდგენია, ბებერი როგორ ჰკიდია შიგ, ალბათ წყლის პირზე დიდი, ტოტებგაბარჯღული  წნორი დგას, ზედ ტოტზე თოკით არის ჩამობმული და თავი  წყალში აქვს ჩაყოფილი. არა, მაინც ვერ წარმომიდგენია, ვერაფრით ვერ წარმომიდგენია, ან ვინ არის ის ბებერი, კაცია  თუ ქალი, რატომღაც ქალი მგონია და დარწმუნებული ვარ, რომ  ევა ბაბოსა ჰგავს, მასავით გახუნებული და დაკონკილი, გრძელი, შავი კაბა აცვია, ასეთივე გახუნებული და დაკონკილი შავი თავშალი ახვევია, შიგნიდან ხილაბანდი მოუჩანს, სიბერისაგან ხმა აქვს დაკარგული, ძლივს ლუღლუღებს ყელში, წევს ალაზანში და ვერცხლისფერი წყალი გადასდის თავ-პირზე. თუმცა მეცოდება  წყალში რომ ჰკიდია და იქიდან თავს ვერა სწევს მაღლა, მაგრამ გულმოსულიცა ვარ იმის გამო,  რომ ვიღაცისთვის პური არ გაიმეტა. თუმცა ევა ბაბო ძალიან გულკეთილია, ბალღებს რომ დაგვინახავს, დაგვიძახებს და ჩირს ან სხვა ტკბილეულს  გვაძლევს. დედაჩემი ამბობს, შვილი ომში დაკარგაო, თუმცა ამ სიტყვებს სხვა დედაკაცებზეც ამბობენ. უბანში და სოფელში თითქმის  ყველა დედაკაცს შავი კაბა აცვია და შავი თავშალი ახვევია. ევა ბაბო მაინც განსაკუთრებულია. ის ყველაზე ბებერია, სახე ძალზე დანაოჭებული აქვს  და უცნაურად ლუღლუღებს ყელში. მე ხშირად ვაჯავრებ ლაპარაკს და მასავით ვლუღლუღებ:” ხვთისო, გენაცვალოს ევა ბაბო, გაიქეცი და უსურვაზის ტოტები მომიტანე!”- თან კაბას იწევს და რომელიღაც ჯიბიდან გადანახულ კანფეტს იღებს.
- ევა ბაბო, რად გინდა უსურვაზი?- ვეკითხები გაკვირვებული
- უნდა მოვწიო, გენაცვალოს ევა ბაბო, კბილებს ამაგრებს, - მპასუხობს ლუღლუღით.
მე გაოცებული შევყურებ, სადღა აქვს კბილები!
- ევა ბაბო, კბილები რო აღარა გაქ!...
მის დალეულ, ნაოჭებით დაფარულ და სიბერით დახავსებულ სახეზე მკრთალი ღიმილი მოჟონავს:
- წადი, ბაბო გენაცვალოს, გაიქეცი, ღრძილები მექავება!...
მეც გავრბივარ და ვენახის ღობიდან გამხმარი უსურვაზის ტოტებს ვაძრობ, ევა ბაბოსთან მიმაქვს და ველოდები, როდის გააბოლებს. ის მტკავლის სიგრძე უსურვაზის ტოტს პირში იდებს, ასანთით დინჯად უკიდებს ცეცხლს და პირიდან ბოლს უშვებს. მეც მინდა გავსინჯო, როგორი გემო აქვს ამ ”პაპიროსს”, მაგრამ ევა ბაბოსი მერიდება. მაგრამ არაფერია, თამაზისა და ამირანას ვეძახი და ვეუბნები, უსურვაზი გავაბოლოთ-მეთქი. იმათაც მეტი არ უნდათ, ლელაანთ კაკლებთან გავრბივართ, ცეცხლს ვანთებთ და უსურვაზის ”პაპიროსებს” ვაბოლებთ.
პირველ თუ მეორე კლასში ვიყავით, ევა ბაბო რომ მოკვდა. მაშინ სოფლის სასაფლაო შეღობილი არ იყო და შიგ საქონელი თუ ხალხი თავისუფლად დადიოდა. ჩვენც, სკოლიდან როგორც კი მოვიდოდით, მაშინვე მინდვრისკენ გავრბოდით სათამაშოდ. დავხეტიალობდით ყანებში, დავძვრებოდით ბუჩქებში, ვეძებდით ჩიტის ბუდეებს, ვკრეფდით ყაყჩოებს, ვკოტრიალობდით ყანაში, ვგორაობდით მინდორზე და ვინ იცის, როგორ აღარ ვიგლიდით ფეხებს ტყე-ღრე სიარულით. უჩვენოდ ხომ არცერთი მიცვალებული არ დაიმარხებოდა სოფელში. როგორც კი სამგლოვიარო მუსიკის ხმას გავიგონებდით სოფლიდან, ერთს დავიძახებდით, მოასვენებენო და მაშინვე ხოლიაანთ ეზოში მოვიყრიდით თავს. იმათ ეზოს, გზის მხარეზე, მაღალი გალავანი ჰქონდა გავლებული და თავისუფლად შეგვეძლო ჩვენს ცხვირ წინ გატარებული მიცვალებულის მარტო უბრალოდ დანახვა კი არა, კარგად დათვალიერება, ისე ახლოს გაატარებდნენ ხოლმე, შეგვეძლო ხელიც კი შეგვევლო მიცვალებულისთვის, მაგრამ ამას არავინ ვაკეთებდით იმიტომ რომ მკვდრისა გვეშინოდა და მერე ღამე შიშით გარეთ ვეღარ გამოვდიოდით. ხოლიაანთ ეზოდან ბასილაანთ ეზოში გავრბოდით ჟივილ-ხივილით, რომ მიცვალებულს არ ჩამოვრჩენოდით, მერე იმათი ეზოდან ოლიაანთ ეზოში, იქიდან ამირანაანთ ეზოში და ასე სირბილ-სირბილით სასაფლაომდე, სამგლოვიარო პროცესიას გადავასწრებდით, სირბილითა და ყიჟინით გავცვივდებოდით წინ და ახლად გაჭრილ საფლავთან დავხვდებოდით ხოლმე მიცვალებულს. ეს ყველაფერი თან გვაშინებდა, თან ცნობისმოყვარეობით გვკლავდა. მაგრამ ამით როდი მთავრდებოდა  მიცვალებულის გაცილება! სულ სიტყვა-სიტყვა ავკრეფდით ხოლმე იმ სიტყვებს, რასაც ტირილის დროს ეუბნებოდნენ გარდაცვლილს. მერე სადღაც დავსხდებოდით, რომ უფროსებს არ დავენახეთ და იყო  ერთი გლოვა-ზარი და სიცილ-ხარხარი. ამ საქმეში ყველას ამირანა და მერაბა გვჯობნიდნენ. საოცარი ფანტაზია ჰქონდათ. გარდა გაგონილი სიტყვებისა, თვითონაც დაამატებდნენ, რაღაცას გამოიგონებდნენ და კარგა გულიანად ”იტირებდნენ” ხოლმე მიცვალებულს.
  სოფლის სასაფლაო ჩვენს უბანს აკრავს და ხშირად  აქ ვთამაშობთ. ჩვენი ერთ-ერთი საყვარელი გასართობი მიცვალებულების მონახულება და დატირებაა. ერთი საფლავი გვყავდა ამოჩემებული, პატარა ობელისკის მსგავსი, ზედ მზე-წვიმისაგან გადახუნებული,  ფაიფურის ოვალურ ჩარჩოში ჩასმული ჯარისკაცის სურათი იყო მიმაგრებული. ჯარისკაცს თმა უკან ჰქონდა გადავარცხნილი და რატომღაც რუსი გვეგონა. ჩვენ სახელიც კი შევარქვით  ”ვალოდია”. ყოველ გავლა-გამოვლაზე, ათნიც რომ ვყოფილიყავით,  ჯარისკაცულად ვესალმებოდით,” ჩესტის” აღებით. შევჩერდებოდით, ქუსლს ქუსლზე მივარტყამდით, გავიჭიმებოდით და ხმამაღმა ვიტყოდით: ”დრასტი, ვალოდია!”. იქიდან ისაკოს საფლავს მივადგებოდით, წყალში ტრაგიკულად დამღრჩვალი ახალგაზრდა ბიჭისა, რომელიც, რამდენიმე ხნის წინ, დიდი ტკივილით დაიტირა სოფელმა. ჩვენ მაშინ ამდენი არ გვესმოდა და არ ვიცოდით, რას ნიშნავდა სიკვდილით გამოწვეული მწუხარება. ყველაფერი გასართობი გვეგონა და ყველაფერი სასაცილოდ გვეჩვენებოდა. ახლა სურვილი მიჩნდება ხოლმე, იმ მიცვალებულთა სულებს, ვისაც ასე ”დავტიროდით”, პატიება და შენდობა  ვთხოვო.
მივადგებოდით ისაკოს საფლავს და იწყებოდა გლოვა-ზარი. ”ისაკო, ჩემო ისაკოოოო, შორიდანვე მიატირებდა ხოლმე ამირანა ცის გამაპობელი კივილით, დედამკვდარო, შვილო, აბა, როგორ გეძინა წუხელ? ჩვენი ნახვა როგორ არ მოგენატრა, ბიჭოოოო,  აქ როდემდე უნდა იყო, სახლში როდის უნდა დაგვიბრუნდეეეე? როგორი ჯიუტი იყავი შვილო, როგორი თავიწვერაააა!... არც დედის სიტყვა გესმოდა, არც მამისაააა!... იმ დილით მამაშენმა ხო გითხრა, მოდიო, შვილოვო, დღეს გარეთ ნუ გახვალ, ცუდი სიძმარი ვნახეოოოო!... შენ კიდევ უთხარი, გამანებე თავი, ნუ გაატრაკეოოო!... ო.ჰო.ჰო.ჰო.ჰო.ჰო!... აღარც ხალხს დაუჯერე და მანქანა ადიდებულ წყალში შეაგდე, ეს რას მიზამსოოოო! მანქანა წყალმა გადაგიბრუნა, შვილო  და ქვეშ მოგიყოლა, გადმოხტომა ვეღარ მოასწარიოოოო!
”დამაცა,  დაო,დამაცა, მე ჩემი ლადოსი უნდა გითხრაააა!”- დაბალი, მოღუღუნე ხმით ტირილში ჩაეჭრებოდა  ხოლმე მერაბა,- ” ჩემი კოხტა ლადოსი, დედა მოუკვდეს, იმ დასაქცევ თავქვეზე რო ფუჩეჩით დატვირთულმა ურემმა გადაუარაააა!..., განა უბრალო ბიჭი იყო, ჩემი კოხტა ლადო, დედა მოუკვდეს, მესამე კურსის სტუდენტი იყოოოო!...  რატო დედა არ გათავდა იმაზე წინ, ეს რა ცეცხლი გამიჩინაააა! ყოჩაღი იყო და ალალი, დაუზარელი და ხათრიანი, სუყველას თავსშემოევლებოდაააა!... თუ წიგნი არ ეჭირა ხელში, ერთი წუთი არ ისვენებდა, მამას ედგა გვერდშიიიი!.... მონანური იყო, მტირალნო, ჩემი ლამაზი ლადო, ენანებოდა თავისი დაჩაგრული, ცალფეხა მამა, ომისაგან დაინვალიდებულიიიი!... ვაიმე, შვილო, ვაიმე, დედა გაგითავდეეეეეს, რა სატანჯველად დამარჩინეეეე!... თავი როგორ მოვიკლა ხალხნო, ეშმაკს როგორ მივცე სული, თორემ მე რა სასიცოცხლო ვარ კიდევ, ამისთანა შვილის დამკარგავიიიი!... ან ამ კაცტიალას რაღა ვუყო, ვის ინაბარა დავაგდო, ცალფეხასა და უბედურს ვინ  მოუვლის და ვინ შეინახაააავს?... დედა მოგიკვდეს, ჩემო ლადო, მალე წაგვიყვანე, შვილო, მე და უბედური მამაშენიიიი!...
იქიდან ელიბოს საფლავს მივადგებოდით და ახლა იქ იწყებოდა ელიბოს შერეკილი  ცოლისებური მოთქმა-გოდება: ”ჰაი, ელიბო, ელიბოოო, შე უსირცხვილოვ, შენაააა, ნეტა რა გაცინებს ბიჭოოოო, რასაჲ ხედავ სასაცილოოოოს!... ჩვენი ნიშნობა ხუ არ გახსენდება, ბიჭოოოო, რო მოხვედით და ხელის გულზე გამამფხანეეეე!... მე რო გამეცინა ბიჭოოოო და შენ მითხარი, შენ იგრე იცინი, გოგო, ერთ კვირაში ჭუპა-ჭუპა იქნებაოოოო!... რა ძნელი ყოფილა, ხალხოოოო, თავის პატრონის სიკვდილიიიი, მე სხვა კაცს როგორღა შევხედავ თვალებში, სხვა კაცის პირს როგორღა ვიხილაააავ!... ეხლა სუ თავდახრილმა უნდა ვიაროოოო, მამის სახლში ეგრე თამამად გაზრდილმა და განებივრებულმა ქალმააა! გუშინღამ სიზმარში გნახე, ბიჭოოოო, მეძახოდი, ქალო, გარეთ გამოდი, რატო არ გეყურებაოოოო!... მე გამეღვიძა და ყურები ვცქვიტეეეე, გიჟივით გარეთ გამოვვარდიიიი, ჩემი ელიბო დაბრუნებულა მეთქი, გაგაგონე კიდეც, სადა ხარ ჩემო ელიბოვ-მეთქი, მაგრამ იქ არავინ არ იყოოოო!...

ევა ბაბოს დაკრძალვიდან მეორე თუ მესამე დღეს, სასაფლაოზე ვთამაშობთ ჩვენი უბნის ბიჭები: თამაზა, ჯემალა, ამირანა, ვასია, მერაბა, ბესიკა და მე - მთელი ჩვენი რაზმი. ყვავილები ჯერაც არ დამჭკნარა ნესტიან მიწაყრილზე. ამირანამ დაინახა თუ არა, თავში ხელები წაიშინა, სირბილით მივიდა, ზედ საფლავზე გადაიქცა და ქალაქელი ქალის კილოზე დაიწყო მოთქმა-გოდება: ” ევა, ძვირფასო,  რატომ დაგვტოვე, როგორღა გავძლო უშენოდ,  ძვირფასო,გამიხსენ კარები, შენთან უნდა ჩამოვიდე, ჩემო სიყვარულო, ხმა გამეცი, ნეტავ რა გეწყინა, რომ აღარ მელაპარაკები? ვინღა მომეგებება, მე რომ თბილისიდან ჩამოვალ? ვაიმე,  რა ძნელი ყოფილა შენი სიკვდილი, როგორ გადავიტანო, მასწავლე, ეეეევაააა!...” ახლა მერაბიმ გააღო პირი და სოფლელი დედაკაცავით დაიწყო:” ე, ჰე, ჰეეეე!... დამაცა, დაო, დამაცა, ეხლა მე უნდა ვიტირო ეს  ტკბილი მოხუციიიი!... თვალი დაგიდგეს ევავ, ტანჯულო ქალო, გაუხარელო ქალოოოო!...  შენი დღენი და მოსწრება კარგი არ გინახავს დაოოოო!... ევავ, ევავ, მაისურაძიაანთ ქალო, დურგლიაანთ რძალო, დაოოოო!...ადრე დაქვრივებულო, ერთი ვაჟკაცის ქვრივოხრობით გამზრდელო,  შვილზე თავდადებულო, თავშალშეურცხვენელო ქალოოოო!... გზისკენ ამოგიღამდა თვალები, ჩემი სვიმანა მამივაო, ის იქ არ მოკვდებოდა, ცოლ-შვილ ვერ დაჲთმობდაოოოო!.... შენი სვიმანა ვერ მოგივიდაააა, სიმართლე  ეხლაღა უნდა გითხრა, დაოოოო, შენი სვიმანა სევასტოპოლში გათავდა, ზღვამ ჩაყლაპაოოოო!...  აბა, რაჲ ნახე, დაო, ყველაზე წინ ვინ მოგეგება, შენი კაცი და შენი სვიმანა თუ ნახეოოო!.. ო,ჰო,ჰო,ჰო,ჰო!...ჩაიქვითვითა მერაბამ., როგორი კეთილი იყავი ქალო, შენ თვითონ გაჭირვებულო და უქონელო, სხვისთვის ხელის გამმართავო და ჭირისუფალოოო!... აბა, წამაიხედე, დაო, მთელი სოფელი შენ დაგტირიიიის!... აჰა, ჰა, ჰა!..ევა ბაბო არ გაუშოთ, კამფეტებს ვიღა მიგვცემსო, ტირიან უბნის ბალღებიიიი!...
ჩვენ ვიცინით, ვიცინით, ვიფხრიწებით სიცილით, ძლივს ვდგავართ ფეხზე.  ხან ერთად ”ტირიან”, ხან ცალ-ცალკე და ისე იმდუღრებიან, ნამდვილ ჭირისუფალს შეშურდება. ვინმემ რომ გაიგოს, იფიქრებს, ვიღაცას ასაფლავებენო.
უეცრად თავზე გზირიაანთ ქალი წამოგვადგა, ერთი მოზრდილი ჯოხი დაუჭერია ხელში, ძლივს სუნთქავს  და ადამიანის ფერი აღარ ადევს სახეზე.
- აი, თქვე ძაღლის დანარჩენებო, თქვე ძაღლის შაქნილ-დაყრილებო, თქვე ძაღლის რძით დაზრდილებო,თქვე ძაღლის გეჯაში დანათლულ-დაბანებულებო, თქვე დედის გულიდან შესასხლეტებო, თქვე არ გასაზრდელებო... ამაზე მეტი სასაცილოობა სხვა ვეღარაფერი მოიგონეთ, თქვე მამაძაღლისტიალებო, თქვენა?... ეს დედაკაცი თქვენი სასაცილოა, აგრემც მაგის სწორები არ მაიყრებით, ჰა?... გული არ გამიხეთქეს დედაკაცსა, ქა!... ვენახსა ვთოხნიდი,  ქა და არ მემესმა ტირილის ხმა ქა, გულამომჯდარი ქასქასებს გზირიაანთ ქალი,  მე ვთქვი, ვინმესაჲ მარხავენ- მეთქი, ქა!... ეს, ეს რა სასაცილოობაა, ხალხო, ვის გაუგია ეგეთი რამე!... ეხლავე მოჲშორდით მაგ საფლავს, თორე ამ ჯოხით უნდა გაგაჭრელოთ სუყველა!... დაიცათ, დაიცათ, ვნახო ერთი თქვენი მშობლები!...- გვემუქრება გზირიაანთ ქალი, - თუ მაგრად არ ვაბეგვინო თქვენი თავი, მე ქალი არ ვიყო!...
ჩვენ თავქუდმოგლეჯილები, ინდიელებივით, კივილით გავრბივართ ხატიზვრის კაკლებისკენ, რომლებიც, ხევის პირზე, ერთი გაქცევის მანძილზეა სასაფლაოდან დაშორებული.  უკან სახტად დარჩენილი გზიარაანთ ქალის მუქარა და ქოქოლა მოგვდევს. გავრბივართ  წივილ-კივილით ვინ წინ, ვინ უკან, რომ ბებერ კაკლებზე და მუხებზე დაჭერობანა ვითამაშოთ.  არ გაგიკვირდეთ, როცა ვამბობ ზედ დაჭერობანა უნდა ვითამაშოთ მეთქი. ძველისძველი მუხები და რამდენიმე კაკალის ხე ერთიმეორეში გადახლართული ტოტებით ჩვენი გართობის ყველაზე კარგი ადგილია,  ისე ვართ გაწაფულები, რომ ჯუნგლების მაიმუნებიც ვერ გვაჯობებენ ხეებზე სირბილში. ორ გუნდად ვიყოფით, და, ერთიმეორის დასაჭერად, ვიწყებთ ტოტებზე თავბრუდამხვევ სირბილს.  რომელი გუნდის წევრსაც  შემთხვევით ფეხი აუცდება, ტოტზე მოჭიდებას და თავის შველას ვერ მოახერხებს, დაბლა ჩამოვარდება და მიწას ფეხით შეეხება, წაგებულიც ის არის. მარტო ჩვენ კი არ ვთამაშობთ ასე, მინდვრად გასული ახალგაზრდა მწყემსები, ცოლშვილიანი ხალხიც კი ერთობა ასე, როცა საქონელი საყარზე დაეყრება. და ყოფილა შემთხვევა, რომ ბევრს ნეკნებიც ჩაუმტვრევია და მკლავიც მოუტეხავს და თანგრძნობის ნაცვლად, უფროსი ხალხის შეჩვენება და საყვედურები დაუმსახურებია.
 
გაუსაძლისი გვალვაა. იწვის ყველაფერი, გადამწვარი და გადამხმარია ბოსტნები, მატნიხევიც თითქმის დამშრალია. ვენახში და ბოსტანში მიწა დახეთქილია, ფეხი ჩავარდება გვალვისაგან დამსკდარ მიწაში. ”წელს არაფერიც არ გვექნება”, მალმალ გაიგონებ სოფელში თუ უბანში უფროსებისაგან. თამაშსაც აღარ აქვს ხალისი, სიცხისაგან ძილი გვერევა ყველას. ჩრდილებშიც კი აუტანლად ცხელა. ხალხი ერთიმეორეს ხოცავს სარწყავი წყლისთვის, ვინც მაგარია, წყალიც იმას მიჰყავს, აღარც მერუეს უსმენენ და აღარც საბჭოს თავმჯდომარეს.  უბნის დედაკაცებმა გადაწყვიტეს ლაზარე ჩამოატარონ სოფელში. შეკერეს დიდი ნაჭრის თოჯინა, ჩააცვეს გრძელი კაბა, ნახშირით დაუხატეს თავ-პირი, ხელების მაგივრად გრძელი ჯოხი მიაკერეს ტანზე, ორმა დედაკაცმა  აქეთ-იქიდან ჩაავლო ხელი, დანარჩენებმა, თორმეტიოდე დედაკაცმა,წყლით სავსე ვედროები და კოკები დაიჭირეს და ლაზარეს საქებარი სიმღერით დაიძარნენ სოფლის შემოსავლელად, მთელი გუნდი მივდევთ ბალღებისა, მიდიან, მიიქნევენ უზარმაზარ თოჯინას,  მიიმღერიან და  თან ერთიმერეს წუწავენ. არის ერთი ჟრიამული და სიცილ-ხარხარი. პროცესიას ჭაჭიას ქალი, ანუა და მასტიაანთ გენუა მიუძღვიან და რაც ძალი და ღონე აქვთ, მღერინ, სხვები ბანს აძლევენ:

ახ, ლაზარე, ლაზარე,
ცას ღრუბლები აჰყარე!
აღარ გვინდა გორახი,
ღმერთო, მოგვეც ტალახი!
ახ, ლაზარე, ლაზარე,
ცას ღრუბლები აჰყარე!
ლაზარ მოდგა კარსაო,
გვიბრიალებს თვალსაო,
ახ, ლაზარე, ლაზარე...

გზადაგზა სხვებიც გვიერთდებოდნენ, თავიანთი ლაზარეებითა და მოწუწავე დედაკაცებითა და ბავშვებით, მთელი სოფელი ლაზარეს ევედრება, რომ წვიმა მოიყვანოს და გვალვისაგან იხსნას მოსავალი. თითქმის ორი საათი ვუვლიდით ასე სოფელს ამოწუწულები და ამოთხვრილები. საღამო ხანს, დასავლეთის მხრიდან მართლაც აიშალა შავი ღრუბელი და იმ ღამეს იმისთანა თქეში წამოვიდა, კინაღამ წალეკა სოფელი. ალბათ სახლი არ დარჩა სოფელში, რომ წვიმა არ ჩასვლოდა კრამიტებიდან. მეორე დილით საოცარი სანახავი დაგვიდგა თვალწინ. მოვარდნილ თქეშს ჩვენი ბოსტანი მოეგლიჯა და  მთელი მიწა, თავის ბოსტნიანად,  გზაზე გაეტანა. სახლის წინ ორმეტრიანი კლდე იყო გაკეთებული. ქვეითა უბნებში სახლებში შევარდნოდა ხალხს წყალი და თუ რამე ებადათ პირველ სართულზე, სულ გარეთ გამოეტანა.