ლამაზი სოფი

ლირიული სცენა

მოქმედი პირნი:

ნისეფორი          სოფი
ბეი მოინა          ბიჭების გუნდი
განდეგილი        მაყრები
ხელის მომკიდე  გოგონების გუნდი.


ბიჭების გუნდი

ჰე, ვრაჩინელო ახალუხლებო, შეკაზმეთ თქვენი შავრა რაშები, შეკაზმეთ თქვენი შავრა რაშები ნაქარგ ყაჯრით და ვერცხლის რახტებით, და თქვენც მოირთეთ ახალ სამოსით, დღეს დიდ-პატარა უნდა მოირთოს. დღეს ყველა ვაჟკაცს უნდა წელს ერტყას ბასრი, ვერცხლტარა იატაგანი და ელვარებდეს იმის სარტყელში ვერცხლის დამბაჩა სევადიანი. არ თუ გაიგეთ, მდიდარი ბეი რომ ლამაზ სოფის დღეს ცოლად ირთავს?

ნისეფორი

ჩემო დედილო, ჩემო დედაო, შეკაზმულია შავრა ულაყი? ჩემო დედილო,ჩემო დედაო, შავრა ულაყმა დაიჭიხვინა. მომეც დამბაჩა ოქროცურვილი, მამაცი თურქი სარდლისეული. მომეცი ჩემი იატაგანი, პირბასრი ვადავერცხლმოვლებული. მისმინე, დედავ, ამ ჩემს ქისაში შემომრჩა მხოლოდ სულ ათი ოქრო, ჩემთვის  ცეხინსაც არ დავიტოვებ, მინდა დამკვრელებს მივუგდო ყველა. არ თუ გაიგე, მდიდარი ბეი, რომ ლამაზ სოფის დღეს ცოლად ირთავს?

მაყარი

ო, სოფი, ხედავ, მოდის მაყარი. ჩამოიფარე წითელი რიდე. გესმის სროლის ხმა თოფ-დამბაჩისა, შენს პატივგებად რომ აქუხებენ! მემუსიკენო, აბა, დასძახეთ გარდასულ დროის მიჯნურთ სიმღერა! ჰეი, მოხუცო მექორწილენო, ააწკრიალეთ ტკბილად გუზლები. სოფი, აიღე ხელში ხახალი და ვით წესია ჩვენში პატარძლის, ირგვლივ მოფანტე ბლომად კაკალი, რომ ღმერთმა მოგცეს ვაჟი მრავალი. არ თუ გაიგეთ, რომ ლამაზ სოფის დღეს ცოლად ირთავს ბეი მოინა?

სოფი

ჩემო დედაო, ჩემს მარჯვნივ ვლიდეთ; თქვენ, ჩემო დაო, ჩემს მარცხნივ ვლიდეთ. უფროსო ძმაო,წინ წამიძეხით და დაუჭირეთ ჩემს ცხენს სადავე. უმცროსო ძმაო, ცხენს უკან მოჰყე და დაუჭირე თასმა საზურგე. ვინ მოგელაობს შავრა ულაყით მხედარი სახეგაფითრებული? რად არ ერევა მაყართა  შორის, განზე რად რჩება როგორც ეული? აჰ! ვიცან, იგი ნისეფორია, შიშმა შემიყრო, რაღაც ცუდს ველი. ნისეფორია, მე მას ვუყვარდი, სანამ მითხოვდა მდიდარი ბეი.

ნისეფორი

იმღერეთ, ჩემო მემუსიკენო, ჭრიჭინებივით დასცხეთ სიმღერა. ათი ოქრო მაქვს, მხოლოდ იცოდეთ, ეს არის მთელი ჩემი ქონება. ხუთს თქვენ გიბოძებთ, ხოლო ხუთ ოქროს შაბაშად მივცემ გუზლაზე დამკვრელს. მოინა ბეი, რა გემართებათ, რატომ მიყურებ შეშინებული? განა შენ არ ხარ ლამაზი სოფის სატრფო ერთგული და სასურველი? განა შენ არ გაქვს ფული იმდენი, რამდენიც მოსავს შენს წვერს ჭაღარა? არა, მოინა, ჩემი დამბაჩა შენთვ ის არ არის გამეტებული. აჩუ, შენ ჩემო შავრა ულაყო, გასწი, გაქუსლე გლოვის ჭალაში, ამ საღამოთი ლაგამ-უნაგირს აგყრი, გაჩუქებ თავისუფლებას, მერე იქროლე, საითაც გინდა, არვინ პატრონი არ გეყოლება!

გოგონების გუნდი

ო, სოფი, სოფი, ყველა წმინდანი იყოს შენი მწე და მწყალობელი! მოინა ბეი, ყველა წმინდანი იყოს შენი მწე და მწყალობელი! ღმერთმა გიბოძოთ თორმეტი ვაჟი, ოქროსთმიანი და გულმამაცი! მზე იწურება, მოინა ბეი დედოფალს ელის ნაბდის კარავში; სოფი, დედაშენს დაემშვიდობე, ბინდი ეშვება, ცოტა იჩქარე, ხელის მომკიდეს შეჰყე კარავში და მიაშურე ძვირფას სარეცელს, ნუღარ აყოვნებ, შენ ხომ მოინას ხარ მშვენიერი თანამეცხედრე.

განდეგილი

ვინ, ვინ გაბედა თოფის გასროლა და შეშფოთება ჩემი სავანის?ვინ ბედავს მოკლას ლაღი ირემი უფლის და მწირის წმინდა ცხოველი? მაგრამ ეს რაა? ტყვიას მოუკლავს არა ირემი, არამედ კაცი და აგერ მისი შავრა ულაყი თავაწყვეტილი უმხედროდ დაქრის. ღმერთმა შეგინდოს, საბრალო მგზავრო, ეს შეცოდება სულის სამძიმო; ღელის ნაპირზე გაგითხრი საფლავს, რომ სამუდამოდ იქ განისვენო.

სოფი

ბატონო ჩემო, ბატონო ჩემო, როგორ ცივია თქვენი ხელები! ბატონო ჩემო, ბატონო ჩემო, როგორ  სველია ეს თქვენი თმები. თქვენს სარეცელში ვთრთი სიცივისგან, თუმცა საბანი მფარავს სპარსული. ბატონო ჩემო,  თქვენი სხეული ცივია როგორც ყინულის ლოდინი.საშინლად მცივა, ვთრთი და ვკანკალებ, სხეულს მისველებს ყინულის ოფლი. ო! ღვთისმშობელო, გთხოვ, შემიბრალე, ასე მგონია სული ამომდის.

ბეი მოინა

სად არის ნეტავ, ლამაზი სოფი? ჩემი მიჯნური ნეტავ სად არის? ამდენ ხანს რატომ დაიგვიანა, რად არ შემოდის ნაბდის კარავში? ჰეი, მონებო, გასწით  ახლავე და აქ მომგვარეთ ჩემი ლამაზი; თან მემუსიკეთ უბრძანეთ ასე, გაიმეორონ ყველა სიმღერა, ხვალ ერთნაირად დავაჯილდოებ კაკლებითა და ოქროს ფულებით. უთხარით დედას, ლამაზი სოფი გამოაყოლოს ხელის მომკიდეს, დიდი ხანია, მას ველოდები, მარტოდმარტო ვარ, ჩემთან მოვიდეს.

ხელის მომკიდე

პატივცემულო მექორწილენო, ყველამ შეავსეთ თქვენი თასები და გამოცალეთ უკლებლივ ყველამ! როგორც წესია, ლამაზმა სოფიმ  ყველას მოგვპარა ვერცხლის ჯაჭვები. შური ვიძიოთ, სულ გამოვცალოთ მდიდარი ბეის არყის კოკები. ახალსულები ერთად არიან, მე გავუხსენი სიძეს ქამარი; დავლიოთ, დავთვრეთ სიხარულისგან, სოფი მდიდარი ბეის ცოლია.

სოფი

ბატონო ჩემო, რა დაგიშავეთ, რატომ მაწვებით ნეტავ გულმკერდზე? ასე მგონია, ტყვიის ცხედარი გულზე მაწევს და სუნთქვა მახშობა. ო, ღვთისმშობელო, ვეღარა ვსუნთქავ, ალბათ საცაა გავიგუდები. ო, მეგობრებო, მოდით, მიშველეთ, ყელში ხელს მიჭერს მოინა ბეი! ო, დედაჩემო, მოდი, დამიხსენ, სულ დამიფლითა კისრის ზარღვები; განწირული ვარ, მალე მოვკვდები, უკვე სისხლსა მწოვს გაუმაძღარი.

______________________________________________________________________--





დანიზიჩის სატრფო

ეზებმა მიძღვნა ბეჭედი, ნაჭედი ოქრომჭედლისა; ვლოდიმერმ - ჯიღა წითელი, მორთული ვერცხლის ფულითა; მაგრამ, დანიზიჩ, ძვირფასო, ორივეს შენ მირჩევიხარ.

ეზები შავთმიანია, შავ კულულებით შემკული; ვლოდიმერ- სახემწყაზარი, თეთრი მთის დიაცივითა, მაგრამ დანიზიჩ, ძვირფასო, ორივეს ერთად სჯობიხარ.
ეზებმა ერთხელ მაკოცა, პასუხად ერთი შევღიმე; ვლოდიმერმა რომ მაკოცა, სუნთქვა იისა შევიგრძენ; ოდეს შენ მკოცნი, დანიზიჩ, გული სიამით ცახცახებს.

ეზებმა ძველი სიმღერა ზეპირად იცის მრავალი; ვლოდიმერს გუზლას დაკვრაში ტოლი არა ჰყავს არავინ; მიყვარს სიმღერის მოსმენა და გუზლას ტკბილი წკრიალი, თუკი შენ უკრავ და მღერი, ჩემო ძვირფასო დანიზიჩ.

ეზებმა თავის ნათლია მაწვია მოციქულადა; ხვალ ვლოდიმერი მამაჩემს მღვდელს მოუგზავნის მაჭანკლად; მე კი არც ერთი არ მინდა, ჩემო ძვირფასო დანიზიჩ, შენ მოდი ჩემს ფანჯარასთან, რომ შენთან ერთად გავიქცე.


მამაცი ჰაიდუკები

ერთ გამოქვაბულში, პირმახვილ ქვებზე წევს მამაცი ჰაიდუკი კრისტიჩ მლადენი; გვერდით ცოლი უწევს, ლამაზი კატერინა, ხოლო ფერხთით - ორი მამაცი ვაჟი. სამი დღეა ამ გამოქვაბულში არიან უსმელ-უჭმელნი, რადგან მტერი დარაჯობს მთის ყოველ ბილიკს. თავებს წამოსწევენ თუ არა, უმალ ასი თოფი იქუხებს ერთად. აუტანელი წყურვილისაგან ენები გაუშავდათ, რადგან სასმელად არაფერი აქვთ, გარდა კლდის ფილში ჩამდგარი აშმორებული წყლისა. ვერც ერთს  ვერ გაუბედავს დაკვნესება, რადგან  კრისტიჩ მლადენის განრისხებისა ეშინიათ. როცა მესამე დღეც მიიწურა, კატერინამ შეჰყვირა: ” დაე, გწყალობდეთ წმინდა ქალწული  და  მან თქვენისად იძიოს  მტერზე შური !” კვნესა აღმოხდა და სული განუტევა. კრისტიჩ მლადენმა ცრემლგამშრალი თვალით დახედა მეუღლის ცხედარს, ორმა ვაჟმა კი მამის ფარულად მოიწმინდა ცრემლი. მეოთხე დღეც გათენდა და მზემ კლდის ფილში აშმორებული წყალიც ამოაშრო. კრისტიჩი, მლადენის უფროსი ვაჟი ჭკუაზე შეცდა: დანა შორს მოისროლა და დედის ცხედარს ისე დააცქრდა, როგორ მგელი ბატკანს. უმცროს ძმას, ალექსანდრეს შეეშინდა, დანა იშიშვლა, მკლავი გადაისერა და უთხრა: ”კრისტიჩ, დალიე ჩემი სისხლი, ოღონდ ცოდვას ნუ ჩაიდენ, როცა ყველანი დავიხოცებით შიმშილით, ჩვენი მტრის სისხლს დავლევთ. მლადენი წამოდგა და შესძახა:”შვილებო, ფეხზე! ტყვიით სიკვდილი სჯობს შიმშილის აგონიას. და სამივე გაშმაგებული მგლებივით  დაეშვნენ ქვევით. თითოეულმა ათი კაცი მოკლა, თითოეულმა ათი ტყვია მიიღო მკერდში. ლაჩარმა მტრებმა თავები მოჰკვეთეს და როცა დიდი ზარზეიმით  მიჰქონდათ მათი მოკვეთილი თავები, ვერ ბედავდნენ მათთვის შეხედვას, ისე აშინებდა კრისტიჩ მლადენი და მისი ორი ვაჟი. 

La belle Sophie

Scène Lyrique

Personnages :

Nicéphore                                  Sophie
Le bey de Moïna                        Chœur de jeunes garçons
Un ermite                                  Chœur de Svati
Le kuum                                   
Chœur de jeunes filles.


Les jeunes gens

Jeunes gens de Vrachina, sellez vos coursiers noirs, sellez vos coursiers noirs de leurs housses brodées : aujourd’hui parez-vous de vos habits neufs; aujourd’hui chacun  doit se parer, chacun doit avoir un yatagan à poignée d’argent et des pistolets garnis de filigrane. N’est-ce pas aujourd’hui que le riche bey  de  Moïna    épousa la belle Sophie?

Nicéphore

Ma mère, ma mère! Ma jument noire est-elle sellée? Ma mère, ma mère! Ma jument noire a henni : donnez-moi mon yatagan à poignée d’argent. Écoutez, ma mère; il me reste dix sequins dans une bourse de soie; je veux les jeter aux musiciens de la noce. N’est-ce pas aujourd’hui que le riche bey de Moïna  épouse la belle Sophie?

Les svati

O Sophie, mets ton voile rouge, la cavalcade s’avance; entends les coups de pistolet qu’il tirent en ton honneur! Musiciennes, chantez l’histoire de Jean Valathiano et de la belle Agathe;  vous, vieillards, faites résonner vos guzlas; toi, Sophie, prends un crible, jette des noix. Puisses-tu avoir autant de garçons! Le riche bey de Moïna  épouse la belle Sophie.

Sophie

Marchez à ma droite, ma mère; marchez à ma gauche, ma sœur. Mon frère aîné, tenez la bride du cheval; mon frère cadet, soutenez la croupière. – Quel est ce jeune homme pâle qui s’avance sur une jument noire? pourquoi ne se mêle-t-il pas à la troupe des jeunes svati? Ah! Je reconnais Nicéphore;  je crains qu’il n’arrive quelque malheur. Nicéphore m’aimait avant le riche bey de Moïna .

Nicéphore

Chantez, musiciennes, chantez comme des cigales! Je n’ai que dix pièces d’or; j’en donnerai cinq aux musiciennes, cinq aux joueurs de guzla. – O bey de Moïna, pourquoi me regardes-tu avec crainte? N’es-tu pas le bien-aimé de la belle Sophie? N’as-tu pas autant de sequins que de poils blancs à la barbe? Mes pistolets ne te sont pas destinés. Hou, hou! Ma jument noire, galope à la vallée des pleurs. Ce soir je t’ôterai bride et selle; ce soir tu seras libre et sans maître.

Les jeunes filles

Sophie, Sophie, que tous les saints te bénissent! Bey de  Moïna, que tous les saints te bénissent!  Puissiez-vous avoir douze fils, tous beaux, tous blonds, hardis et courageux! Le soleil baisse, le bey attend seul sous son pavillon de feutre : Sophie, hâte-toi, dis adieu à ta mère, suis le kuum; ce soir tu reposeras sur des carreaux de soie; tu es l’épouse du riche bey Moïna    .

L’ermite

Qui ose tirer un coup de feu près de ma cellule! Qui ose tuer les daims qui sont sous la protection de saint Chrysostôme et de son ermite? Mais ce n’est point un daim que ce coup de feu a frappé; cette balle a tué un homme, et voilà sa jument noire qui erre en liberté. Que Dieu ait pitié de ton âme, pauvre voyageur! Je m’en vais te creuser un tombeau dans le sable auprès du torrent.

Sophie

O mon seigneur, que vos mains sont glacées! Ô mon seigneur, que vos cheveux sont humides! Je tremble dans votre lit malgré vos couvertures de Perse. En vérité, mon seigneur, votre corps est glacé a couvert tous mes membres. Ah! Sainte mère de Dieu, ayez pitié de moi! Mais je crois que je vais mourir.

Le bey de Moïna

Où est-elle, où est-elle, ma bien- aimée, la belle Sophie? Pourquoi ne vient-elle pas sous ma tente de feutre? Esclaves, courez la chercher, et dites aux musiciens de redoubler leurs chants; je leur jetterai demain des noix et des pièces d’or. Que ma mère remette la belle Sophie au kuum de la noce! Il ya bien longtemps que je suis seul dans ma tente.

Le kuum

Nobles svati, que chacun remplisse sa coupe, que chacun vide sa coupe! La mariée a repris nos sequins, elle a volé nos chaînes d’argent; pour nous venger, ne laissons pas une cruche d’eau-de-vie dans leur maison. Les époux se sont retirés; j’ai délié la ceinture de l’époux; La belle Sophie épouse le riche bey de Moïna.

Sophie

Mon seigneur, que  t’ai-je fait? Pourquoi me presser ainsi la poitrine? Il me semble qu’un cadavre de plomb est sur mon sein. Sainte mère de Dieu! Ma gorge est tellement serrée, que je crois que je vais étouffer. ô ma mère, ô ma mère! Venez à mon aide, car il m’a mordue à la veine du cou, et il suce mon sang!

L’amante de Danisich

Eusèbe m’a donné une bague d’or ciselé; Wlodimer m’a donné une toque rouge ornée de médailles; mais, Danisich, je t’aime mieux qu’eux tous.

Eusèbe a les cheveux noirs et bouclés; Wlodimer a le teint blanc comme une jeune femme des montagnes; mais, Danisich, je le trouve plus beau qu’eux tous.

Eusèbe m’a embrassée, et j’ai souri; Wlodimer m’a embrassée, il avait l’haleine douce comme la violette; quand Danisich m’embrasse, mon cœur tressaille de plaisir.

Eusèbe sait beraucoup de vieilles chansons; Wlodimer sait faire résonner la guzla. J’aime les chansons et la guzla; mais les chansons et la guzla de Danisich.

Eusèbea a chargé son parrain de me demander en mariage; Wlodimer enverra demain le prêtre à mon père;  mais viens sous ma fenêtre, Danisich, et je m’enfuirai avec toi.

Les braves heiduques

Dans une caverne, couché sur des cailloux aigus, est un brave heiduque, Christich Mladin. À côté de lui est sa femme, la belle Catherine, à  ses pieds ses deux braves fils. Depuis trois jours ils sont  dans cette caverne sans manger, car leurs ennemis gardent tous les passages de la montagne, et, s’ils lèvent la tête, cent fusils se dirigent contre eux. Ils ont tellement soif, que leur langue est noire et gonflée, car ils n’ont pour boire qu’un peu d’eau croupie dans le creux d’un rocher. Cependant pas un n’osé faire entendre une plainte, car ils craignaient de déplaire à Christich Mladin. Quand trois jours furent écoulés, Catherine s’écria : «  Que la sainte  Vierge  ait pitié de vous, et qu’elle vous venge de vos ennemis! » Alors elle a poussé un soupir, et elle est morte. Christich Mladin a regardé le cadavre d’un œil sec; mais ses deux fils essuyaient leurs larmes quand leur père ne les regardait pas. Le quatrième jour est venu, et le soleil a tari l’eau croupie dans le creux du rocher. Alors Christich, l’aîné des fils de Mladin, est devenu fou : il a tiré son hanzar, et il regardait le cadavre de sa mère avec des yeux comme  ceux d’un loup qui voit un agneau. Alexandre, son frère cadet, eut horreur de lui. Il a tiré son hanzar et  s’est percé le bras. « Bois mon sang, Christich, et ne commets pas un crime. Quand nous serons tous morts de faim, nous reviendrons sucer le sang de nos ennemis ». Mladin s’est levé, il s’est écrié : «  Enfants, debout! Mieux vaut une belle  balle que l’agonie de la faim ». Ils sont descendus tous les trois comme des loups enragés. Chacun a tué dix hommes, chacun a reçu dix balle dans les poitrines. Nos lâches ennemis leur ont coupé la tête, et quand ils la portaient en triomphe, ils opsaient à peine la regarder, tant ils craignaient Christich Mladin et  ses fils.