მებაღე დადუმდა, წამით მთლად ჩაიძირა რაღაც საფიქრალში, მერე თავი გაიქნია და ისევ ალაპარაკდა.
  - აგერ მეც, რისთვის მოვედი აქ, რა მინდოდა... ცოტახნით აქაურობას თავს შევაფარებ-მეთქი, ვფიქრობდი. - მებაღე შეჩერდა, შემომხედა, ათიოდე წამით თვალი გამიშტერა, თითქოს პირველად მხედავდა, - უკვე ოცი წელი გასულა, გესმის? მთელი ოცი წელი! მე კი ვფიქრობდი, სულ მალე წავალ აქედან-მეთქი, რაღაც ორიოდე დღეში, ანდა სულ ბევრი, ორიოდე კვირაში. აჰა, თურმე მთელი ოცი წელი გასულა, მე კი ისევ აქა ვარ, ვერსადაც ვერ წავედი.
მებაღეს სახის იერი გაუცხოველდა, წარსულის გახსენებამ კიდევ უფრო აუშალა ლაპარაკის საღერღელი, ჩემი წახალისება ნამდვილად აღარ სჭირდებოდა.
  - გუშინდელ დღესავით მახსოვს, როგორ შემოვედი აი, იმ ჭიშკარში, - მებაღემ ხელი გაიქნია, ალბათ იქითკენ, საითაც შემოსასვლელი უნდა ყოფილიყო. - სულ ვეუბნებოდი ჩემს თავს, ერთი-ორი დღეც და ჩემი ფეხი აღარ იქნება აქ, რაიმეს ვიღონებ, თავს ვუშველი. ყოველი ცისმარე დღე მუდამ ასეთი ფიქრებით მითენდებოდა და მიღამდებოდა. მაგრამ ახლაც აქ ვარ, ნაბიჯიც ვერ გადავდგი აქედან.
მებაღე ისევ წაეტანა ჭიქას, მაგრამ ეხლა უკვე გაახსენდა სადღეგრძელოს თქმა.
  - იმ დაკარგულ წლებს გაუმარჯოს! თუმცა, ვინ იცის, იქნებ არცაა სულმთლად დაკარგული...
მებაღემ თავი ფიქრიანად გადაიქნია და ისევ გააგრძელა ლაპარაკი, რაღა გააჩერებდა.
  - მებაღის დამხმარედ ამიყვანეს. სიბერე მორეოდა, მიწის ჩიჩქნა უმძიმდა. მალე მიიღო კიდეც უფალმა, მე მისი ადგილი დავიკავე. მაშინ ჯანი მომდევდა, მუყაითად ვშრომობდი. მიწის ჩიჩქნა, ხომ იცი, უმადური საქმეა, ყველა გაურბის. მე კიდევ თავს არ ვიზოგავდი, მთელი არსებით შევები ამ საქმეს. შემდეგ ხშირად მიფიქრია; ალბათ ის ჭაპანწყვეტა ძალიანაც მჭირდებოდა მაშინ, რაღაცრაღაცეები რომ გამომებერტყა ამ ტუტუცი თავიდან - თავზე შემოიკრა ხელი მებაღემ, - ამაზე მოგვიანებით დავფიქრდი. ნამდვილი ჯოჯოხეთიდან მოვედი აქ. ხომ იცი, ხანდახან როგორ ხდება, ერთად მოიხურება ყველა კარები. ჩემთვისაც ასე მოხდა... ასე ინება განგებამ. ერთადერთი, აი ის შემოსასვლელი დარჩა, - მებაღემ კვლავ გაიქნია თავი სავარაუდო შემოსასვლელისკენ, რომელსაც ყველა ამ ეზოში შემოჰყავდა, - ჩამითრია აქაურობამ, გესმის? რაღაცნაირად ჩამითრია, იქით კი, იმის მიღმა (კვლავ თავის გაქნევა), არანაირი საშველი აღარ გამოჩნდა. ნუ მკითხავ, რანაირად და როგორ, არ ღირს სალაპარაკოდ.
მე თავი დავუქნიე თანხმობის ნიშნად, მებაღის წარსული ცხოვრება არაფერში მჭირდებოდა. ჩემთვის მხოლოდ ის დრო იყო საინტერესო, რომელიც ამ ნიღბების პირისპირ გაეტარებინა. ამიტომ ვერ ვიძროდი ადგილიდან, ვერ ვშორდებოდი აქაურობას, ვუსმენდი მებაღის მიეთ-მოეთს. მან ისევ ჩამოასხა ღვინო და ყვავილების სადღეგრძელო დავლიოთო, თქვა მოულოდნელად.
აბა, რა უნდა მქონოდა ამის საწინააღმდეგო... დავლიეთ მშვენიერი, სურნელოვანი ყვავილების სადღეგრძელო, ყველაფერს რომ ალამაზებენ და სრუნელებას ჰფენენ, და მებაღემ ისევ გააგრძელა თავისი ამბავი.
  - ...მანამდე ყვავილებს ვერც კი ვამჩნევდი, თითქოს იყვნენ და არც იყვნენ. თავისი ადგილი ჰქონდათ მიჩენილი, ხან მკვდარს ჭირდებოდა ისინი, ხან ცოცხალს. მაგრამ სულ სხვა იყო, როცა ჩემს ხელებში გაიფურჩქნენ; ცოცხლებივით შემომხედეს. ის კი არადა, გამიცინეს კიდეც. ჰო, ასე იყო... მახსოვს, რა გაოცებული ვიყავი... მათი სიცილით კი არა, ამას აქამდე როგორ ვერ ვამჩნევდი-მეთქი, აი ამით... - მებაღეს სახე გაუნათდა, როცა ამას ამბობდა.
  - ...სხვა საქმიანობაც მხვდა წილად. შრომით თერაპიაში მომიწია მონაწილეობის მიღება. ისიც რაღაცით საინტერესო გამოდგა, წინასწარ რას ვიფიქრებდი...
მოვუყრიდი თავს ავადმყოფებს, ვამუშავებდი, ვის რა შეეძლო, რა გამოსდიოდა ხელიდან. არც ეს ყოფილა ადვილი: მძიმედ აწვება ადამიანის სულს და გულს სულით ავადმყოფებთან გამუდმებით ყოფნა. მეტისმეტად უამური და უსიხარულო რამეა, ყოველგვარ სინათლეს და სასიკეთოს მოკლებული, მაგრამ აქაც კი რაღაცას მოკრავ თვალს ისეთს, რასაც სხვაგან, სხვა პირობებში სულაც ვერ შეამჩნევდი; რაღაც-რაღაცეებმა თვითონ დამანახეს თავი, თითქოს რომელიღაც სარკმელში გავიხედე, მანამდე დაფარული რომ იყო ჩემთვის.
  მებაღემ ჭიქას წაატანა ხელი, დავლიეთ რაღაც მეტისმეტად ფერადოვანი სადღეგრძელო. მერე ისევ გააგრძელა ლაპარაკი, აშკარად ფილოსოფოსობის ხასიათზე მოვიდა.
  - გარღვეული მიწა ხომ გინახავს? ტორტის ნაჭერი მოგაგონდება, ნიადაგის შრეები ისეა დალაგებული ერთმანეთზე... სწორედ იქ მჟღავნდება მიწის წიაღი... გარღვეული მიწა რომ არ დაენახა, არც დედამიწის შესახებ ეცოდინებოდა რაიმე ადამიანს.
ჩემი აზრით, ნაკლული გონებაც ასეა; თითქოსდა მთლიანი, სრულფასოვანი გონება გაირღვაო... და ნაპრალი გაჩნდაო... იქ, რაღაც-რაღაცეები ნამდვილად ჩანს, თუმცა არც ისე ადვილია მათთვის თვალის გასწორება. მე ჩემებურად ვცადე, ჩემებური ძაფები გავაბი ნაკლულ გონების მქონეებთან. სპეციალური განათლება სულაც არ მქონია. ოჰ, არა, ასეთი რამ ეები ძალიან შორს იყო ჩემგან... მაინც თითქოს რაღაცას ვახერხებდი. ეს შეუმჩნეველი არ დარჩენილა, ვიღაცვიღაცეებს ძალიან საინტერესოც კი ეჩვენათ.
მებაღე ისევ ჭიქას წაეტანა, კვლავ შევსვით, აღარ მახსოვს, რისი სადღეგრძელო და ისევ გააგრძელა:
  - გაკვეთილებიც მომცეს, ჭკუასუსტთა მასწავლებლად დამნიშნეს. აი, სწორედ იქ დამადგა ცხელი დღე, - მებაღემ ჩაიცინა, - თითქოს არაფერია, ხომ? მათი სამყოფი ცოდნა, რომ იტყვიან, ნეკა თითში გექნება ადამიანს, მაგრამ მაინც ძალიან ვიტანჯებოდი.
მებაღე გაჩუმდა, წამებული იერი აღმებეჭდა სახეზე.
საჭირო ვცანი, მეკითხა, თუ რატომ იტანჯებოდა.
  - იმიტომ, რომ მეტისმეტად მოვინდომე... ძალიან მინდოდა მათი უმწეო გონების წიაღში შემეღწია როგორმე, - მებაღემ მავედრებელი თვალებით შემომხედა, - ვერც კი წარმოიდგენ, როგორ მოქმედებდა ჩემზე მათი ცარიელი, არაფრისმთქმელი თვალები! არ ვიცი, რა უნდა იყოს იმ ცარიელ გამოხედვაზე უფრო აუტანელი... ყველაზე ღრმა უფსკრულს ჰგავს, სადაც ყოველივე უკვალოდ ინთქმება. მიყურებდნენ, მაგრამ ვერ მხედავდნენ. ყურს მიგდებდნენ, მაგრამ ჩემი არ ესმოდათ.
მებაღე გაჩუმდა, თავზე ხელები მოისვა, თეთრი თმა ნისლივით წამოეშალა... ცოტა ხნით დადუმდა, ხელის ჩვეული მოძრაობით ისევ დაილაგა თმები და გააგრძელა, მეტად ფიქრიანი იერი ჰქონდა.
  - ...ხანდახან თითქოს რაღაცას ვაღწევდი, როგორღაც ვახერხებდი მათი გონების ჯურღმულში შეღწევას. თითქოსდა გაკრთებოდა ბილიკი, სუსტი შუქით განათებული, მაგრამ იქვე ვაწყდებოდი სრულიად გაუვალ, ყრუ კედელს. შეუძლებელი იყო იმ კედლის დალაშქვრა, ყოველთვის დავმარცხდი, როცა კი მოვინდომე.
მებაღე ისევ გაჩუმდა. ხელში ჭიქაჩაბღუჯული, ფიქრებით გაჰყვა რომელიღაც იკანკლედს, წარსულსა და დღევანდელობას შორის გავლებულს.
  - მართლაც, ყველა საქმეს თავისი სირთულე ახლავს, - ვთქვი მე, როცა სიჩუმე გაჭიანურდა.
  - ...და მაშინ მივხვდი, - ისევ თავისი გააგრძელა მებაღემ, ჩემი სიტყვები სულაც არ გაუგონია, - თუ როგორ იტანჯებოდა მაცხოვარი.
მომეჩვენა, რომ ამ სიტყვებმა მეტისმეტად უცნაურად და უადგილოდ გაიჟღერეს.
  - მაცხოვარი? - ვიკითხე გაოცებულმა, - რა შუაშია აქ მაცხოვარი?
  - ხომ დაიტანჯა მაცხოვარი...
  - ეს მაშინ, როცა ჯვარზე გააკრეს.
  - არა, მანამდეც არანაკლებ იტანჯებოდა, ნამდვილად ვიცი. ისიც ხომ მასწავლებელი იყო, ყველას ასწავლიდა, ვინც კი გზად შემოხვდებოდა, ცდილობდა ცოდნა ჩაედო მათ თავებში... ხომ გესმის... თითქოს ისინი არ იყვნენ ჭკუასუსტები... იმათზე გეუბნები, ვინც გზად გადაეყრებოდა. ჰო, მათ სრულფასოვანი გონება ჰქონდათ, მაგრამ, ეს ჩვენი, ადამიანური გაგებით. მაცხოვართან შედარებით ყველა ჭკუასუსტი იყო, ყველა! ამ მხრივ გამონაკლისი არ არსებობს. ისიც ებრძოდა მათ ჭკუასუსტობას, ცდილობდა, გადაელახა ის ყრუ კედელი, რომელზეც მე გითხარი... ამას ვერა და ვერ ახერხებდა, ჰოდა, ძალიან იტანჯებოდა.
  - რაღაცა ხომ მაინც ისწავლეს მისგან, - ვთქვი გაოცებულმა, ასეთი რამ ჯერ არ გამეგონა.
  - ჰო, ისწავლეს, რისი დატევაც შეძლეს, მაგრამ ვინ იცის, რა არის ის რაც ვერ გაიგეს, ვერ დაიტიეს? ვის შეუძლია ამის თქმა? არც არავის, მე მგონი.
მებაღემ კითხვის თვალით შემომხედა, აბა, რა აზრისა ხარო.
  - ჰო, არც არავის, - დავეთანხმე სასწრაფოდ.
  - ჰო, ძალიან, ძალიან იტანჯებოდა მაცხოვარი, მეც ძალიან ვიტანჯებოდი.
ამ სიტყვების თქმისას თვალი როგორღაც გაუშტერდა მებაღეს, წამით თავის წარსულ ცხოვრებაში გადასახლდა. რაღაცას ისეთს შეჰყურებდა, განსაკუთრებით დიდი შთაბეჭდილება რომ მოეხდინა მასზე. სრულიად გაუაზრებლად დაისხა ღვინო, გადაჰკრა და... ისევ გამოფხიზლდა;
  - ჰო, იმას ვამბობდი: ხანდახან მეტისმეტად გამაწვალებდა რომელიმე მათგანი, ვერაფრით ვერ ვახერხებდი მისი შუბლის ძგიდე გადამელახა, ყრუ კედელივით რომ აღმართულიყო ჩემს წინაშე... როგორ ვნატრობდი მაშინ, რაიმე შესაფერისი ცოდნა მქონოდა, მეც მეფიქრა ადამიანის ფსიქიკის სიღრმეებზე. თუმცა რა ვიცი, რას მოვიგებდი ამით...
რაღაც-რაღაცეები გადავიკითხე, სიმართლე რომ გითხრა, მაგრამ დიდად არაფერში წამადგა. ალბათ ვერც დიდ ცოდნა-განათლებას გამოვიყენებდი (რომ მქონოდა), ისეთ უცნაურ რამეებს ვაწყდებოდი ხანდახან.
ერთ შემთხვევას გეტყვი; მოწაფე მყავდა, გონებასუსტი იყო ნამდვილად, მაგრამ ერთი რამის განსაკუთრებული უნარი ჰქონდა. აბა, თუ მიხვდები, რისი?
- აბა, საიდან უნდა მივხვდე. - გავიკვირვე მე... მგონი ცოტათი შეთვრა ჩემი თანამეინახე.
  - თვლის უნარი ჰქონდა, ძალიან სწრაფად ითვლიდა... და რას ითვლიდა, თუ იცი?
  - არც ეს ვიცი.
  - ფულს! - მოზეიმე სახით მაცნობა მებაღემ. - ფულს ითვლიდა რაღაც საოცარი სისწრაფით! რა ციფრი უნდა დაგესახელებინა მისთვის, რომ იქვე, შენს თვალწინ არ გაეცა პასუხი, ამდენი და ამდენი იქნებაო. ციფრებს პირდაპირ პინგპონგის ბურთივით ატრიალებდა ჰაერში, ოღონდ ეს ციფრები ფულთან უნდა ყოფილიყო მიბმული. აუცილებლად სწორ შედეგს გეტყოდა, არაფრისდიდებით არ ეშლებოდა, წამში ანგარიშობდა ყველაფერს. მაგრამ აბა, ფული არ გეხსენებინა, ისე გეთქვა მისთვის რაიმე ციფრი, თუნდაც სულ უმარტივესი... მაშინვე უიმედოდ დადუმდებოდა, მისგან სიტყვასაც ვეღარ გაიგონებდი.
- მართლაც უცნაურია, - გულწრფელად გავიკვირვე მე.
  - აი, იმან დამტანჯა, თუ დამტანჯა, - წამებული სახით თქვა მებაღემ, - რამდენი არ ვეცადე, საიდან და როგორ არ შემოვუარე, მაინც არაფერი გამომივიდა. ვეუბნებოდი, მხრებზე ერთი თავი გადგას, კარგად დაიმახსოვრე! ცაზე ერთი მზე ანათებს, ერთი კაცი ხარ! თუთიყუშივით იმეორებდა ჩემს სიტყვებს. ხანდახან მეჩვენებოდა, მგონი რაღაც ისწავლა-მეთქი, მაგრამ როცა ვკითხავდი, რამდენი თავი გაქვს, რამდენი მზეა ცაზე, რამდენი კაცი ხარ... სამარესავით დუმდა.
ბოლოს მეხუმრებოდნენ, ვინც ჩვენს გაკვეთილებს შეესწრო: იქნებ აწი ხელების და ფეხების დათვლაზე გადასულიყავითო. არა, საქმე აქამდე ნამდვილად არ მისულა. იმ საცოდავმა ისიც კი ვერ გაიაზრა, რამდენი თავი ედგა მხრებზე, ხელებს და ფეხებს ვიღა დაეძებდა.
  მაგრამ, აბა, ფულის თვლა და ანგარიში მოგეთხოვა მისგან... გეფიცებით, ვერცერთი გამომთვლელი მანქანა ვერ აჯობებდა. არ ვიცი, ასეთი რა ჰქონდა თავში, რა იყო იქ მიმალული... ნამდვილად გენიალური ვინმე იყო, მაგრამ მისი გენიოსობა ფუჭი იყო სრულიად, ფასი არ ჰქონდა არავითარი.
მებაღემ ღრმად ამოიოხრა, თითქოს გულიც თან ამოაყოლაო. მე ჩუმად შევყურებდი, სიტყვა ვეღარ დავძარი, ძალიან გამაკვირვა მოსმენილმა. თურმე, ნუ იტყვით, ფულის თვლის იშვიათი ნიჭიც არსებობს, რას არ გადაეყრები ამ დალოცვილ ქვეყანაზე...
ეჭვიც კი შემეპარა, ხომ არ ფანტაზიორობს-მეთქი ეს ჩემი თანამეინახე. მგონი არა, არ ჰგავდა ასეთს.
  - ერთიც მყავდა, ყნოსვით აღიქვამდა ყველაფერს, - გააგრძელა მებაღემ, - თვალდახუჭული ცნობდა ფერებს, არასდროს არ ეშლებოდა. საგნის მოყვანილობას ქაღალდზე დახატავდა, ძალიან მიახლოებულად. მის ზომებსაც იტყოდა. ყველას ანცვიფრებდა, ვინც კი ნახა. საცდელ საგნებს ათასნაირად ფუთავდნენ სახვევებში, თვალებსაც საგანგებოდ უხვევდნენ, მაინც სწორედ ასახელებდა ფერსაც და მოყვანილობასაც... ერთხელაც არ მახსოვს, რაიმე შეშლოდა. როცა მას შევყურებდი, ასე მეგონა, თავში რაღაც სარკმელი ჰქონდა დატანებული, რომელიც ჩვენ არ გვარგუნა უფალმა.
  ერთსაც ვიცნობდი, ცოტა ხანს იყო ჩვენთან, მერე სხვაგან გადაიყვანეს... ისიც მოანგარიშე იყო, ცოცხალ კალენდარს ეძახდნენ. ეტყოდი შენი დაბადების თარიღს, იმწამსვე გეტყოდა, ის თარიღი რა დღე იქნებოდა გასულ და მომდევნო საუკუნეებში. მართლაც გენიალური ვინმე იყო ამ მხრივ, მაგრამ რა ფასი ჰქონდა მის გენიალობას? არავითარი! რომელი ერთი გითხრა... არც ისე იშვიათად აღმომიჩენია ჩემს მოწაფეებში რაიმე გამორჩეული უნარი, თითქოს მათ თავებში რაღაც იდუმალი სხივი მიმალულიყო, მაგრამ რა... ბევრს ვერაფერს მატებდა საკუთარ პატრონს, მისი ადგილი მაინც არ იყო იმათ რიგებში, ვისაც ნორმალურებს უწოდებენ, იდუმალი სხივი აქ ვერავის ეხმარებოდა.
მებაღე გაჩუმდა, საფიქრალს მიეცა ისევ. ეხლა ნამდვილად დაავიწყდა ჩემი არსებობა, იმდენხანს იყო ჩაფიქრებული, მაგრამ არა, თავი ასწია და ასეთი რამ თქვა.
  - მაინც არის ერთი რამ, ნაკლულ ჭკუას ნორმალურთან რომ აახლოვებს, ჩემმა გამოცდილებამ ასე მიჩვენა.
ისევ გაჩუმდა მებაღე, რაღაცას სწონიდა გუნებაში. მე უხმოდ შევყურებდი. უნდა ვაღიარო, მაინტერესებდა, რა უნდა ყოფილიყო ის ,,ერთი რამ~.
  - ჰო, არის ერთი რამ, - ისევ წამოიწყო მებაღემ, - ოღონდ, ჯერ ის წერილი უნდა წაგაკითხო...
წამოდგა, ცოტახანს თაროზე იფათურა, მოზრდილი საქაღალდე გამოათრია. ქაღალდების დასტიდან გაცრეცილი ფურცელი ამოიღო და ცხვირწინ ამიფრიალა.
  - ბავშვის წერილია. საკუთარ დედას უგზავნის, თვალითაც რომ არ უნახავს ოდესმე.
ამ პატარა განმარტების მერე მებაღემ წერილის კითხვა დაიწყო.
არ დავღლი მკითხველის ყურადღებას იმ წერილის სრული ტექსტით, მის პატარა ნაწყვეტს მოვიყვან, რომელშიც, ჩემი აზრით, წერილის სრული პათოსი იკითხება:
,,...მე ხშირად მილანძღავენ შენს თავს, უგულოს და ყოვლად უმაქნისს გიწოდებენ. უპატრონოდ მიგაგდო, ზედაც არ გიყურებდა, სულაც არ უყვარდიო, შენზე ასე მეუბნებიან. მე მათი არ მჯერა, ჩემო საყვარელო დედიკო, არც დავიჯერებ არასოდეს. მე ვიცი, რომ შენ ხარ ყველაზე ლამაზი, ყველაზე ჭკვიანი და ყველაზე კეთილი. ყოველთვის ასეთი იყავი და მუდამ ასეთი იქნები, რამდენიც არ უნდა გლანძღონ. ოღონდ შენი თავი მანახა, ოღონდ ერთხელ მაინც მოგკრა თვალი, მეტი არაფერი მინდა...
თავიდანვე მომხვდა გულზე ეს სიტყვები... ისინი ცოცხლებივით ხმიანებდნენ, რაღაცას დაეძებდნენ, მეტად მშვენიერს და სანუკვარს.
- საოცრად მოყვარული გულის პატრონი იყო, - თქვა მებაღემ და წერილი ქაღალდის შეკვრის გვერდით დადო, - იშვიათად რომ შეგხვდება, სწორედ ისეთი.
  - ვისზე ამბობ? - ვკითხე მე.
  - იმ ბავშვზე, ვინც ეს წერილი დაწერა, - მიპასუხა მებაღემ და გაოცებული თვალით შემომხედა, ამას როგორ ვერ მიხვდიო.
  - რა ვიცი, იქნებ დედა გყავდა მხედველობაში, - ვთქვი მისი გაოცების პასუხად.
  - დედა... რას ამბობ! - ზიზღით დაიღმიჭა მებაღე. - ბავშვზე გეუბნები, ბავშვზე! თავშესაფარში გაიზარდა, დედა თვალით არასოდეს ენახა და, მე თუ მკითხავ, არც ღირდა მისი ნახვა. დედა ერთი იმათგანი იყო, - მებაღემ ხელი თავთან მიიტანა და რაღაც გაურკვეველი ნიშანი გამოსახა, - არასრულფასოვანი - დააზუსტა ბოლოს. - მამა ჰყავდა ვიღაც ბოგანო ლოთი. ოღონდ სასმელი ჰქონოდა, სხვა საფიქრალი არც ჰქონია ოდესმე. ქალი მათხოვრობდა, ფულს შოულობდა. ის ლოთი იჯიბავდა ფულს, ვითომ ოჯახის უფროსობას ჩემულობდა. ხომ იცი, ეს როგორ ხდება... ასე დაიბადა ბავშვი. ქალმა იგი გააჩინა და იმწამსვე დაივიწყა, საერთოდ აღარ ახსოვდა მისი არსებობა, მის ნაკლულ გონებაში ბავშვმა ვერავითარი კვალი ვერ დატოვა.
იმ ლოთზე რაღა ითქმის, სულ მალე საერთოდ გადაიკარგა სადღაც. იმ ჭკუანაკლულმა ქალმა ახლა სხვა იშოვა მის სანაცვლოდ, მისთვის თხოულობდა ქუჩაში ფულს. ბავშვი არ ახსოვდა, ვერც კი იცნობდა, თუ დაანახვებდნენ, საერთოდ არაფერი ესმოდა მისი. პირდაპირ საოცარია, როგორ გადარჩა ის ბავშვი; არ ეწერა სიკვდილი და გადარჩა. არც ის გამოდგა მთლად სრულფასოვანი გონების მქონე, თუმცა დედ-მამას დიდად აღემატებოდა ამ მხრივ. მოიცა, მოიცა, როგორ ამბობდნენ? - მებაღე დაფიქრდა, - ჰო ,,მიისწრაფვის დამოუკიდებლობისაკენ~, ასეთი დიაგნოზი დაუსვეს თავშესაფარში. მაგრამ გული ჰქონდა, - მებაღემ ხელი გულზე დაიდო, ალბათ შთაბეჭდილების გასაძლიერებლად, - ოქრო, ნამდვილი ბაჯაღლო ოქრო...
როგორც კი ვნახე, მაშინვე მივხვდი, სრულფასოვანი გონების პატრონი რომ არ იყო. რას იზამ, ამისთანებიც იბადებიან, ღმერთის ნებით, აქ არაფერი გამკვირვებია. მაგრამ, აი, ის ბაჯაღლო ოქროს გული როგორ ჩაუდგა მკერდში ღმერთმა ამ საცოდავ არსებას, აი, ეს იყო გასაკვირი. ყველა და ყველაფერი ებრალებოდა, განურჩევლად კეთილი იყო ყველას მიმართ. პურის ერთი ნატეხიც რომ ჰქონოდა, იმასაც კი სხვას დაუთმობდა, თუნდაც თვითონ მშიერი ყოფილიყო... არაფერს იტოვებდა თავისთვის, პირდაპირ სიკეთის ზღვა ედგა გულში.
ჰოდა, დაყნოსეს ვიღაცვიღაცეებმა მისი კეთილი გული... გონებით ჭკუასუსტებმა, მეტნაკლებად, მაგრამ უგულოებმა და თავისებურად ვირეშმაკებმა. უნდა გენახა, რა დღეში აგდებდნენ, რა დაუნდობლად ესხმოდნენ თავზე. საკმარისი იყო რაიმე ნუგბარი დაენახათ მის ხელში, ვთქვათ, ფუნთუშის ნატეხი... მაშინვე ტურებივით შემოესეოდნენ ირგვლივ. არც ეკითხებოდნენ, ისე ართმევდნენ ხელიდან. ბევრჯერ დამიხსნია მათგან ის საცოდავი ბავშვი, ჯოხით დავირეკდი ხოლმე, რა საზიზღრები იყვნენ, ჭკუასუსტი ვირეშმაკები, ძაღლებივით დაყნოსეს მისი სიკეთე.
მებაღეს ზიზღისგან გააჟრჟოლა, სული მოითქვა წამით და ისევ გააგრძელა:
  - ეს წერილი სწორედ მან დაწერა, თავშესაფარში გაზრდილმა ბავშვმა. ცოტათი რომ წამოიზარდა, ნახა, რომ სხვა ბავშვებს (ზოგიერთს მაინც), ჰყავდა დედ-მამა. თავშესაფრის კედლის მიღმაც არაერთხელ ნახა შვილი მშობლებთან ერთად. შეამჩნია, რა დიდი სიყვარული სუფევდა მშობლებსა და მათ ნაშიერს შორის. ეს უცთომლად შეიგრძნო მისმა მოყვარულმა გულმა. მე თუ მყავს მშობლებიო, იკითხა. ყოველგვარი მიკიბ-მოკიბვის გარეშე უთხრეს, რომ აც კი იციან, მისი მამა ვინაა. ერთი ის იციან, გამოუფხიზლებელი ლოთი რომ იყო.
  დედა კი შორსაა წასული, ძალიან შორს, ძნელია მისი პოვნაო, ასე უთხრეს. ამ დროს დედამისი სულაც არ ყოფილა შორს, იმავე თავშესაფრის ერთ-ერთ განყოფილებაში იწვა, უიმედო სულით ავადმყოფთა შორის. ქალის ჭკუანაკლებობამ გაღრმავება დაიწყო, ვინც მუდამ გვერდით ჰყავდა, იმათაც ვეღარ ცნობდა, დიდი ხნის უნახავი შვილის ცნობაზე ხომ ლაპარაკიც ზედმეტი იყო. ჰოდა, ექიმებმა საჭიროდ არ ჩათვალეს, ერთმანეთისთვის შეეხვედრებინათ დედა-შვილი. სწორადაც მოიქცნენ. არავითარი აზრი არ ექნებოდა მათ შეხვედრას. პირიქით, ზიანის მომტანიც შეიძლებოდა ყოფილიყო ორივესთვის, ან რომელიმე მათგანისთვის მაინც.
  ჰოდა, ამ ჩვენმა ბავშვმა დაწერა წერილი, დედას მიწერა, თვალითაც რომ არ ენახა ოდესმე. ხომ წაგაკითხე... (მე თავი დავუქნიე), რა სული და გული ჩააქსოვა იმ წერილში. როგორ ეხვეწებოდა, შენი ნახვა მინდაო, შენზე უკეთესი ამქვეყნად არავინააო, ყველაზე კეთილი, ყველაზე ლამაზი და ჭკვიანი ხარო. ამ დროს კი დედამისი, ლამაზი და ჭკვიანი რა სათქმელია, ადამიანს აღარც კი ჰგავდა. ღორივით იყო გასიებული, ჩლუნგი გამოხედვა ჰქონდა, არაფრისმთქმელი თვალები. მხოლოდ საჭმლის დანახვისას გაიელვებდა რაღაც ნაპერწკლისმაგვარი მათში, სხვაზე აღარაფერზე ჰქონდა რეაქცია. უნდა გენახა, საერთო სუფრას რომ უჯდა კლინიკაში... თვითონ ხომ ცხოველივით იღმურძლებოდა, თვალი მუდამ სხვების თეფშებისკენ ეჭირა, სიხარბით ანთებული თვალებით მიაცილებდა ყოველ ლუკმას სხვათა პირისკენ. რომ მიგეშვათ, აღარც გაჩერდებოდა, იმდენს შეჭამდა. ნორმას უწესებდნენ, ასედაც იყო საჭირო.
ერთი სიტყვით, ეს იყო რაღაც ჩლუნგი არსება, ღორზე უარესი, ადამიანზე ხომ ლაპარაკიც არაა, იმ ბავშვს კი ეგონა, ამქვეყნად არავინაა დედაჩემზე უკეთესიო. ნეტავი ერთხელ მაინც როგორმე თვალი მოგკრაო, ნატრობდა წერილში, ამ დროს კი ისე ახლოს იყვნენ ერთმანეთთან... საერთო სუფრასთანაც ბევრჯერ მჯდარან ერთმანეთის გვერდით, სხეულით ახლობელნი, მაგრამ სულით და გულით უაღრესად შორეულნი და უცხონი ერთმანეთისთვის.
  სხვებიც შემხვედრია გონებით ნაკლულთა შორის, სიყვარულის უნარი რომ შესწევდათ, თუნდაც ნამცეცი... და, იცი, რა შევამჩნიე? სიყვარულის უნარი მათ ეხმარებოდა, შველოდა, რომ ადამიანებად დარჩენილიყვნენ. ხომ გესმის, რისი თქმა მინდა? როგორღაც გამოთქმა მიჭირს... ყოველთვის რაღაცნაირად მოქმედებდა ჩემზე, თუ რაიმე ამდაგვარს აღმოვაჩენდი მათში. უფრო ღირებული მეჩვენებოდა, ვიდრე რაიმე გენიალური სხივი, მათ თავებში რომ გაიჭიატებდა ხანდახან. რას შეიძლება ეს შეადარო? - მებაღე დაფიქრდა. - რას და, ღვინოს და წყალს! გონება-წყალია, სიყვარული ღვინოა. რომელს ამჯობინებენ დასალევად, წყალს თუ ღვინოს?
  - რა თქმა უნდა, ღვინოს.
  - ასეა! - მებაღე პირდაპირ ბრწყინავდა სიხარულისგან. - ღვინო ყოველთვის სჯობია წყალს. მაცხოვარმა ხომ წყალი გადააქცია ღვინოდ. ამით იმის ნიშანი მოგვცა, რომ გონება სიყვარულად უნდა იქცეს. სხვანაირად მას არანაირი ფასი არ ექნება. ასე არაა?
  - როგორ გითხრა... - ვთქვი ყოყმანით.
  - არავითარი ,,როგორ~! - დაბეჯითებით თქვა მებაღემ. - ეს სასწაული შემთხვევით არ აღსრულებულა, მაცხოვარმა ამით გვითხრა; თუ გინდათ, ადამიანებად დარჩეთ, სიყვარული უნდა გქონდეთ გულშიო. ასეა ნამდვილად. როგორც ღვინო აღემატება წყალს, ასევე სიყვარული აღემატება გონებას.
მებაღემ კითხვის თვალით შემომხედა, მეთანხმები თუ არაო.
  - რა ვიცი...
  - მე კი ვიცი, - განაგრძობდა მებაღე ჩემს დარწმუნებას, - ბევრი ვიფიქრე ამაზე, ჩემი გამოცდილებაც დამეხმარა. როცა მათ თავებში (იგულისხმება ჭკუანაკლულთა თავები) რაიმე გენიალურ გამონათებას წავაწყდები, მუდამ გაოცებული ვრჩები. მაგრამ თუ იქ სიყვარულის რაღაც ნაპერწკალი მაინც აღმოვაჩინე, გულზე მხვდება საოცრად. ადამიანი ჯერ გულია, მერე თავი. ხომ წაგაკითხე ბავშვის წერილი, დედას რომ ეძებდა... თვალზე ცრემლი მომადგა, მას რომ ვკითხულობდი. რომელი გონება აღემატება ასეთ მოყვარულ გულს?
  - არც რომელი, - ვთქვი სრულიად გულწრფელად.
  - მეც მანდა ვარ, - დაბეჯითებით თქვა მებაღემ, - სიყვარულის ნიჭს შესწევს ძალა, შეცვალოს რაღაცა, ჭკუანაკლულს რაიმე ადგილი მიუჩინოს სრულფასოვან ადამიანებს შორის. გონება ამ მხრივ სრულიად უძლურია, არაფერს ცვლის მისი წამიერი გამონათება.

                                      * * *

  მეტი რომ აღარ შეიძლებოდა, ისე კმაყოფილი იყო მებაღე. როგორც ჩანს, ენატრებოდა თავისი ამბები (გამოცდილებით დაგროვილი) ვინმესთვის გაეზიარებინა, მე კი სანიმუშო მსმენელი გამოვდექი. ბავშვის წერილი გვერდზე გადადო, საქაღალდეს წაეტანა, ქაღალდების დასტა ამოიღო, პირველი ფურცელი წინ დაიდო.
- ბუმერანგი! - გამოაცხადა დიდი ამბით.
  - რა ბუმერანგი? - ვკითხე გაოცებულმა.
  - სათაურად ბუმერანგი ჰქვია ამ ზღაპარს, - თქვა მებაღემ ისე, რომ თავი არ აუწევია. - ხომ გითხარი, მე აქ მარტო მხატვრები და პოეტები კი არ მყავს, მწერლებიც არიან, მეზღაპრეებიც...
  - მგონი თავი მოგაბეზრეთ. - სასწრაფოდ წამოვხტი მე, ზღაპრის მოსასმენად ნამდვილად არ მცხელოდა.
  მებაღემ სრულიად აუღელვებლად განმიმარტა, რომ ახლა ჩემთვის აუცილებელია ამ ზღაპრის შინაარსის გაცნობა. რატომ? იმიტომ, რომ ბავშვის წერილი უკვე წამაკითხა, დედის მაძიებელი ბავშვის... ამ ზღაპარში ეს წერილი ბუმერანგის როლს ასრულებს.
  - ვაითუ, დაგღალოთ, - არ ვნებდებოდი მე.
  - სულაც არ დავღლილვარ,- ჩემმა თანამეინახემ ღვინით შეჟუჟუნებული სახე მომაპყრო. თვალები უბრწყინავდა, თმის ბულული ნისლივით ეფინა თავზე.
  - მე მგონი, საკმაოდ სქელტანიანი უნდა იყოს ეს ზღაპარი, დიდ დროს წაგვართმევს.
  - ფურცლები ბევრია, მაგრამ ძალიან უთავბოლოდაა ნაწერი. ხომ იცი მათი არეული თავის ამბავი... ზოგიერთზე ორად ორი წინადადება თუა, მეტი არა. მალე გავალთ ბოლოში.
  აღარაფერი მითქვამს, სკამზე ჩამოვჯექი და ბედს შერიგებული სახე მივიღე. რაც არ უნდა იყოს, მართლაც საინტერესო იყო ბავშვის წერილის თავგადასავალი. მებაღე მიუბრუნდა თავის უსტარს, დაიწყო ზღაპრის კითხვა:

* * *
,,შემმოსეს მე, სამეფო სამოსელით, ოქროს გვირგვინი დამადგეს თავზე. ძვირფასი ფარღულით დამიმშვენეს გულისპირი, ყარყუმის მანტია წამომასხეს მხრებზე. ოქროთი ნაჭედი ფეხსამოსით დამიფარეს ტერფები, ძვირფასი ბეჭდები ჩამოარიგეს ჩემს თითებზე...~
მოზეიმე ხმით წარმოთქვამდა ამ სიტყვებს მებაღე, უნაკლოდ და ზედმიწევნით მიჰყვებოდა ტექსტს. უცბად შეჩერდა, თავი მაღლა აიღო.
  - გაუგებარი დარჩება, თუ წინასწარ არ გითხარი, - მითხრა უკვე ჩვეულებრივი ხმით, - ამ ზღაპარში ორ სხვადასხვა ცთომილზეა ლაპარაკი. ერთი მხრივ, უკეთური ცთომილია, ასევე უკეთური მზით განათებული. მეორე მხარეს, კი სხვა ცთომილი, რომელსაც სხვა მზე ანათებს. ზღაპრის გმირი წინასწარ არაფერს ამბობს ამის შესახებ, პირდაპირ იმით იწყებს, თუ როგორ გაიჭრა რომელიღაც სხვა ცთომილის საძებრად. ესაა მისი აუხდენელი ოცნება.
  - საინტერესო უნდა იყოს, - ვთქვი მე.
  - მართლაც, - დიდი გულმხურვალებით შემეხმიანა მებაღე, - აბა, ვის არ უოცნებია, გაჭრილიყო სადღაც შორს, სულ სხვა სივრცეში, სხვა ცთომილზე... ეეჰ, ხანდახან რა უმაქნისი გვეჩვენება ეს ჩვენი დედამიწა...
  მებაღე ისევ მიუბრუნდა ხელნაწერს.

                                    * * *

  -,,შემმოსეს მე სამეფო სამოსელით...~ - და მებაღემ წინანდებურად მოზეიმე ხმით ჩააბულბულა ჩემთვის უკვე ცნობილი სიტყვები. ალბათ დაავიწყდა, რომ ეს უკვე წაიკითხა, გავიფიქრე მე. ეს არაა მიუტევებელი ცოდვა, ველოდი, რომ მებაღე გააგრძელებდა ზღაპრის კითხვას, მაგრამ, არა, ისევ შეჩერდა.
  - ამ ზღაპარში მეც ვარ გამოყვანილი, - როგორღაც დამორცხვებით შემომხედა მებაღემ. - გოლიათის სახით გამომიყვანა, სახელად გოლიათი მქვია, მამაჩემმა დამარქვა. იცი, რატომ? ჩემმა შვილმა ამ ცხოვრებას ათი გოლი უნდა გაუტანოსო. ეეჰ, ათი კი არა, ერთიც ვერ გავიტანე...
  მებაღემ ამოიოხრა, ისევ მიუბრუნდა ხელნაწერს:

                                      * * *

  ,,შემმოსეს მე სამეფო სამოსელით...~
მებაღემ კვლავ უკლებლად ჩააბულბულა ზღაპრის შესავალი.
ისევ შეწყვიტა კითხვა, თვალი მომაპყრო.
  - ერთი რამ უნდა გითხრა კიდევ... ბავშვის წერილი გულისპირში უდევს ამ ზღაპრის გმირს. არც ამის შესახებ ამბობს რაიმეს წინასწარ, მხოლოდ მოგვიანებით გაირკვევა, რომ თურმე წერილი გულისპირში ჰქონია.
ისე დახარა თვალები ხელნაწერისკენ მებაღემ.

                                        * * *

  ,,შემმოსეს მე სამეფო სამოსელით...~ და ა.შ. კვლავ ჩააბულბულა შესავლის ტექსტი უკლებლად. ერთი სიტყვით, მებაღეს რაღაც ემართებოდა, იგი ჰგავდა მანქანას, რომელიც ვერა და ვერ იძვრის ადგილიდან. ნეტავი რა სჭირს?
იქნებ ძალიან სიამოვნებს და უხარია ამ მაღალფარდოვანი შესავლის წაკითხვა, სადაც მეფურ სამოსელზეა ლაპარაკი. მგონი, მართლაც ასე უნდა იყოს. არცაა დიდად გასაკვირი... აბა, ვის არ უხარია, თუ მეფის სამოსელით შემოსავენ, ანუ პირველთა უპირველეს ადგილს მიაკუთვნებენ თავის მსგავსთა შორის? ,,მთელი სამყარო შენს ფერხთა წინაშეა!~ ყველას ესალბუნება ეს სიტყვები. როგორც ჩანს, არც ჩემი თანამეინახეა გამონაკლისი ამ მხრივ. ამ საამური სიტყვებით იოხებს გულს, მითუმეტეს, რომ ასე გულნაკლულია. ერთი გოლიც კი ვერ გავიტანე ათი შესაძლებლიდანო, ჩივის.
მებაღემ დაასრულა საზეიმოდ გაწელილი ტექსტი. გულისფანცქალით შევყურებდი; აბა, რას იზამს, გააგრძელებს კითხვას, თუ რაიმე მიზეზს გამოჩიჩქნის უკან დასაბრუნებლად...
ჩანს, ასეთი ვერაფერი იპოვა, ამიტომ მხოლოდ ოდნავ შეყოვნდა და ისევ გააგრძელა ხელნაწერის კითხვა:
  - ,,მომგვარეს ბედაური, სხეულით ნაძერწი, ბეწვით ბზინვარე. ვარსკვლავთა გირლიანდებს უგავდა აღკაზმულობა, სუნთქვით ცეცხლს აფრქვევდა, ფლოქვები ნაპერწკლებს აკვესებდნენ. ნიავქარივით მსუბუქი იყო მისი ნაბიჯი და გრიგალივით ძლევამოსილი. ვგრძნობდი, არ მიმტყუნებდა ეს ბედაური, მასზე ამხედრებული უეჭველად გავარღვევდი ცისკიდურს, დავტოვებდი ამ უკეთურ ცთომილს, რომელსაც ასევე უკეთური მზე ანათებს, სულ სხვა სივრცეში გავიჭრებოდი...~
ისევ მოსწყვიტა თვალი ხელნაწერს მებაღემ:
  - აჰა, ხომ გეუბნობოდი, ასეთი აკვიატება ჰქონდა ამ მეზღაპრეს. გარბის უკეთური ცთომილიდან, რომელსაც უკეთური მზე ანათებს. რომელიღაც სხვა ცთომილს დაეძებს, რომელიც სხვა სივრცეშია და სხვა მზის სხივებითაა განათებული. სულ ეს აკერია ენაზე.
  - გასაგებია, გააგრძელე! - შევაწყვეტინე საკმაოდ მკვეთრად. ჯერ არ გამნელებოდა შიში, ისევ შესავალთან არ დაბრუნებულიყო.
  - ძალიან აბნეულად წერს ხანდახან, - თავი იმართლა მებაღემ და გააგრძელა ზღაპრის კითხვა:
  - ,,მივდივარ, მივაგელვებ ბედაურს, სივრცეები უკან იხევენ, ცის სილურჯე შიშით ფითრდება, მთები თავმოდრეკით მესალმებიან. წინ რა უნდა გადამეღობოს? აუცილებლად გავაღწევ სხვა სივრცეში... იქ, სადაც სხვა ცთომილი სუფევს.
  ჯერ მარტო მისი დანახვა რად ღირს. უნაზესი ვარდისფერი ნისლი ჰბურავს, თვითონაც ვარდის კოკორივით მშვენიერია და სურნელოვანი. თავზე ევლება მზე - ლმობიერად მანათობელი, ცისარტყელების ბილიკებს ქსოვს აბრეშუმივით რბილი სხივებით. ამ ბილიკებით ერთიანად დაქსელილია უცხო ცთომილის ირგვლივ სივრცე. არც იქ მიღალატებს ჩემი ბედაური, ცისარტყელების ბილიკსაც მივწვდები მასზე ამხედრებული.
  - მივდივარ, მივაგელვებ ბედაურს, - მებაღემ წამით ამომხედა, არ გეგონოს, ისევ უკან დავბრუნდიო, - ასე წერს, - ჩაილაპარაკა მეტი დამაჯერებლობისათვის, - ნისლივით ფრიალებს ყარყუმის მანტია, მსუბუქად, უხმოდ. ნაზად წკარუნობენ ძვირფასი სამკაულები, გულისპირზე და ხელებზე ჩამორიგებულნი, თან სხივების კონებს აფრქვევენ უხვად. ეს განსაკუთრებით ოქროს გვირგვინზე ითქმის: შარავანდედი მავლია ირგვლივ, ისეთ სინათლეს ასხივებს.
აი, ასე მივიწევ წინ, ძვირფასი სამკაულების სხივოსანი შარავანდედით გარემოსილი, მათი ნაზი წკარუნით სმენადამტკბარი.
,,სხვა~ სივრცე ჯერჯერობით შორს იყო ჩემგან, ჯერ არ გავცილებოდი უკეთურ ცთომილს, რომელსაც ასევე უკეთური მზე ანათებს. უკეთურ ცთომილზე კი, როგორც ცნობილია, ვერსად ვერ ივლი, თუ ვინმეს არ გადაეყარე. არც მე ვყოფილვარ გამონაკლისი. მრავლად მხვდებოდნენ ცთომილის მკვიდრნი. თვალს ვერ მწყვეტდნენ, შემომნატროდნენ, ასეთი სრულქმნილი რამ დაგბადაო, მეუბნებოდნენ, თანაც ბედსვიანი. განგება ფრიად მოწყალე ყოფილა შენთვისო.
როცა გაიგეს, თუ საით მქონდა გეზი, მათ აღტაცებას საზღვარი აღარ ჰქონდა.
- სულ სხვაა ის ცთომილი - ამბობდნენ ისინი, - ვარდის კოკორივით თვალწარმტაცია და სურნელოვანი, ცისარტყელას ბილიკებით დაქსელილი. სულ სხვაა ის მზე, ლმობიერია და ალერსიანი, მისი ღიმილი ყველაზე სანატრელი სახის ღიმილს ჰგავს.
ამის შემდეგ დაფიქრდებოდნენ, აღტაცება გონებას უთმობდა ადგილს, შეკითხვას შეკითხვაზე დამაყრიდნენ ხოლმე. საყოველთაოდ ცნობილი ამბავია: ყოველივეს აეხსნება ფარდა იმ სივრცეში, საითაც მე მივიწევდი, ყველა კითხვას დაეძებნება პასუხი.
  - ავლილი ბევრი გვინახავს, ჩამოვლილი არავინ, - უსათუოდ ჯერ ამას იტყოდა ყოველი მათგანი, - მაგრამ განგება თუ იმდენად მოწყალე გამოდგა შენთვის, აქეთკენაც შეძლო ჩამოვლა, იქნებ გაიგო და მეც გამაგებინო. რატომ მიილტვის დრო მხოლოდ წინ, მხოლოდ ერთი მიმართულებით, რატომ არ ბრუნდება უკან, თუნდაც სულ ცოტა ხნით.
უნდა ითქვას, უმეტესწილად მსგავსი ხასიათის შეკითხვები აწუხებდათ ჩემს შემთხვევით მოსაუბრეებს: ,,საითკენ მიდის დრო, სად მიაქვს ჩვენი სიჭაბუკე და სილამაზე~ - აი, ამ სიტყვებს შემომღაღადებდნენ ყოველი მხრიდან.
  - სხვა სივრცე გამცემს პასუხს ამ კითხვაზე, - ვეუბნები მათ გულდაჯერებით. ისინიც იმედიანი თვალებით მაცილებდნენ.